Wednesday, March 12, 2014

Dr Harjinder Singh Dilgeer: Thatcher colluded with Indra Gandhi

Dr Harjinder Singh Dilgeer: Thatcher colluded with Indra Gandhi in massacre of thousands of Sikhs to get orders for sale of arms


Thatcher colluded with Indira Gandhi in massacre of thousands of Sikhs to obtain orders for sale of arms

(Dr Harjinder Singh Dilgeer)*

Britain shall have to answer: Can human rights can be forgotten, massacre can be compromised, and, cruelty and savagery can be condoned for business interests?


Margaret Thatcher colluded with Indira Gandhi in attack on Darbar Sahib, by the Indian Army, on 4 June 1984, to obtain huge order for sale of army equipment to India and other lucrative commercial deals.

This was revealed in the documents de-classified by the Public Records Office, London, which came to light on 13 January 2014. These documents include ‘secret and confidential’ letters written by Margaret Thatcher, her Home Secretary, Foreign Secretary and other officials, on 6 and 23 February and 30 June 1984. These letters had been written in response to letters written by Indira Gandhi on 3, 20 and 27 February 1984 and one of 14 June 1984, (which have been retained under section 3(4) of Public Records Act of 1958). 

What is revealed by Margaret Thatcher’s letter
The letter of 6 February 1984* was in response to Indira Gandhi’s personal letter to Margaret Thatcher, the then Prime Minister of Britain, in which Indira Gandhi had asked Thatcher to help her “to flush out the dissidents from the Darbar Sahib Amritsar”, and Thatcher not only agreed to provide advice from Britain’s special forces but she actually sent officers of  the SAS (Special Airforce Services)  to visit Amritsar. As per the letter of 23 February 1984,* these British Army officers, after visiting Darbar Sahib as tourists, chalked out a plan to attack Darbar Sahib and submitted it to Indira Gandhi, who approved it.
(*see the full text of these letters in the end of this paper).

            What the letters of Margaret Thatcher have revealed had already been referred to by B. Raman, the former Chief of Indian Government’s intelligence agency R.A.W. (known as the Indian KGB), in his book ‘The Kaoboys of R&AW’ (published in 2007) on page 96:
“I was given to understand that at the request of Kao, two officers of the British Secret Service (MI5) visited Golden Temple as tourists and gave a similar advice to Indira Gandhi – be patient and avoid action or use the police.”
But, Raman is wrong on two points: 1. The British officers did not belong to the MI5 as he has stated; they were from SAS (Special Airforce service), as Thatcher herself has mentioned in the letter of February 1984. 2. It is wrong the British officers asked Indira to avoid army action; on the other hand they “chalked out a plan to attack Darbar Sahib and submitted it to Indira Gandhi, who approved it” (as mentioned in Thatcher’s letter of February 1984. See the text of the letters in the end of this article).

Protests in British Parliament
When these letter were published in some newspapers, Labour M.P.s Tom Watson and Pat McFadden raised the issue in the House of Commons, and, and Lord Inderjeet Singh too demanded an explanation from the Prime Minister, asking him to present the truth before the Parliament. Especially Tom Watson wrote a detailed letter to the Foreign Secretary to give full explanation. Tom Watson said:
If the documents are authentic, it shows that Britain secretly provided planning advice to India’s military in the build up to the raid on the Golden Temple, Amritsar in 1984. Please confirm whether the enclosed documents are indeed official government records.
“As you know, the events of that time led to thousands of innocent Sikhs losing their lives. There were many documented human rights abuses, many still the subject of investigation. It is, therefore, not unreasonable for British Sikhs, all of whom know someone who was affected by these events, to have some answers.
“I urge you to clarify, as soon as possible, whether there are other documents withheld by the government on this matter, on what grounds and by which departments. It seems inconceivable that there would not be further correspondence that has been retained, which details the UK’s involvement in the run up to the raid on the Golden Temple, in addition to the enclosures.
“Parliament has the right to know where military operatives were deployed and there should be full disclosure of the facts surrounding this case. I request that you give consideration to an urgent inquiry to establish what further records are held and to reveal the UK’s precise involvement in this affair.
“Was the Cabinet informed? Which ministers took the decision to give military support? How many personnel were involved? Was there a UK military presence in a operational, logistical, observational or advisory capacity during the siege at Amritsar?”

Tom Watson alleged that the Thatcher government "colluded" with India on the deadly raid on the Golden Temple in Amritsar in 1984.
At this, British PM David Cameron ordered an investigation into an MP's claim. But, still, he made a statement in the Parliament: “I have never heard of it before. As far as we are concerned, as far as the Indian army are concerned, there was no mention of this ever. It is not clear if the Indian government accepted any British advice - the general who led the operation, KS Brar, denied the UK had helped at all.  I was unaware of these papers prior to publication. Any requests today for advice from foreign governments are always evaluated carefully with full Ministerial oversight and appropriate legal advice.”
The Prime Minister said: These events led to a tragic loss of life and we understand the very legitimate concerns that these papers will raise. The cabinet secretary's investigation would try to establish the facts "as quickly as possible" but that he would also look at whether the papers should have been released or not...I was genuinely surprised and ..on behalf of my constituents l was also upset and deeply offended that we would be involved with what turned out to be a raid that caused huge loss of life and political tensions ever since…”
Later, in a statement issued by Downing Street, Cameron said: "What happened at Amritsar 30 years ago led to a tragic loss of life and must never be forgotten. I know that 30 years on from this dreadful incident and the events that occurred in the months and years afterwards remain a source of deep pain to Sikhs everywhere and it was right that Prime Minister Singh apologised for what happened.
            “Last year I went to the Golden Temple and I saw for myself its beauty and its calm, and what a special place it holds in the heart of Sikh people around the world." Cameron reassured the public, especially the Sikh community, that the inquiry will be thorough and transparent.              “I completely understand the concerns that the documents raise, which is why as soon as I heard about them I asked the Cabinet Secretary to urgently look into the role played by the UK Government and to establish the facts. That process is underway andI'd like to reassure the public, especially the Sikh community here in Britain and around the world that the inquiry will be thorough, transparent and will get to the truth." 

Thatcher did it to obtain order for sale of arms
Thatcher conspired with Indira Gandhi, in latter’s attack on Darbar Sahib Amritsar, to obtain huge order for sale of army equipment to India.  This is proved by the documents of June 1984, just a few days after the attack on Darbar Sahib. After the attack on Darbar Margaret Thatcher fully supported actions of Indira Gandhi. During this period, Indira Gandhi had written two letters to Thatcher, on 9 and 14 June 1984 (Operation Bluestar ended on 10 June). These letters were about Sri Lanka and developments in trouble-torn Punjab. Her 14 June letter to Thatcher was specifically about Punjab.
In her reply to these letters, Thatcher sent a telegram to Indira Gandhi (on 30 June 1984). It said: These have been anxious weeks for you, involving difficult decisions. I have followed closely your efforts to restore calm there, and I very much hope that the ‘healing touch’ for which you have called will open the way to a peaceful and prosperous future for that troubled region. 
I well appreciate your concern about the potential security threat posed by extremists outside India. We are determined not to allow our traditional freedoms to be abused by those who seek to use violence for political ends.
I know that certain remarks carried by the media in Britain have caused distress in India. We have made sure the police are aware of these statements, and they are investigating them. As you know, the media are independent in Britain, as they are in India. This means that the government does not intervene in media decisions, however much we may personally regret them.

            Margaret Thatcher was more concerned about sale of arms to India than that of regard for innocent Sikhs who were being massacred and tortured in the Punjba. For Thatcher human rights had no value because, for her, India was a lucrative market for arm sales.
Another document, in the series, makes clear Whitehall's interest in lucrative arms sales to India at this time. A secret Foreign Office briefing dated 22 June 1984, which was sent to Downing Street, stressed that British "commercial interests" in India were "very substantial. It is a large and growing market for both commercial and defence sales. It is worth noting that the British exports in 1983 exceeded £800 million. The document claimed that since Indira Gandhi’s rule in India, especially since 1975, India has bought British defence equipment worth over £1.25 billion.

When this issue was raised in the House of Commons, David Cameron, the Prime Minister, appeared to downplay the likelihood of an inquiry finding evidence that Britain was to blame for the raid. Labour's former deputy chairman Tom Watson suggested the British might have played a part in the assault on the temple in exchange for the Indians agreeing to purchase a fleet of helicopters in a £65m deal. Watson said to Cameron: "On your Amritsar inquiry, instead of ordering the civil servants to investigate, why don't you just ask Lords Geoffrey Howe and Leon Brittan what they agreed with Margaret Thatcher, and whether it had anything to do with the Westland Helicopter deal at the time?" Cameron did not agree to hold an enquiry, and, just dismissed any suggestions of a conspiracy.

The report of the Cabinet Office will be submitted within a few days; and, another political storm is likely to be seen in the British Parliament, India and the whole of the world.

Britain shall have to answer: Can human rights can be forgotten, massacre can be compromised, and, cruelty and savagery can be condoned for business interests?


Part II

Why did Indira Gandhi attack the Darbar Sahib? 
Although Indira Gandhi had re-captured power from the Janta Party Alliance and had become P.M. again on the 14th of January 1980, but she knew that she had won those elections due to negative votes cast by voters against the Janta Party’s infighting; and, now, she had no new agenda for the next elections and about half of the term of Lok Sabha had passed, so she began thinking over several fronts; first she deliberated upon using the Tamil issue (in Sri Lanka) but it would not have yielded her much gains because it would have affected only Tamil or at the most Dravid votes, most of which were already with her, especially when the B.J.P. was her main opposition the South would support her because of its (South’s) clash with north on the issue of language and culture. Hence, to capture a high chunk of north Indian votes she (Indira Gandhi) needed to show something startling; hence she decided to use the Sikh card; and, for this purpose, she had to outstrip the B.J.P. and other fundamentalist and fanatic Hindu organisations to ensure the Hindus that ‘only the Congress can safeguard the interests of the Hindus’; this she could have achieved only by first establishing the Sikhs as ‘enemies of the Hindus as well as India’ and then by crushing them with all might.[1]
            With all this in her mind, Indira Gandhi decided to use the Indian Army, the R.A.W. (the Indian intelligence network), the I.B. (Intelligence Bureau) and all the media for an all out attack on the Sikhs.
            Under this move Indira Gandhi decided to attack on the very heart of Sikhism i.e. Darbar Sahib Amritsar; she wanted to teach the Sikhs such a lesson that, what to talk of demanding their rights, they should never be able to raise their heads as honourable people; it included mass killings, desecration of their shrines, destruction of their archives, libraries and museums, their history and heritage; to create a permanent physical, social and psychological awe in their minds to make them realise that they had no pride, no civic, religious or human rights; and they were slaves and third rate beings (not humans).
            To execute this agenda, Indira Gandhi decided to first create hatred in the mind of the Hindus in order to get their full-fledged support for herself and for her actions as well as disdain for the Sikhs; hence she had to present the Sikhs as criminals, killers of the Hindus, fanatics, fundamentalists and ferocious persons; and, on the other hand, to present the Hindus, especially of the Punjab as innocent people and peaceful citizens and victims of terrorism. To achieve this agenda she had to unite all the Hindu fanatics under one umbrella and one slogan: ‘hate the Sikhs, they are traitors, they are enemies of the Hindus, they are danger to the sovereignty of the country.’
            Indira’s next move was to use all the media, Indian as well as foreign, by provoking or/and by bribing them, through national and international political manoeuvring and even through commercial publicity agencies; and it was a part of her strategy that the Sikhs should not be able to get international support or sympathy and they should rather be presented as ‘Sikh terrorists’ and not militants or Khalistanis or freedom fighters, or victims of state terrorism. She sent missions, she financed journalists and news agencies, she held dinner parties to the media folk and sent precious gifts to writers, journalists and press correspondents; and, through her own official and national media she launched an all out war against the Sikhs.
            The next move was to create differences and dissension, conflict and rebellion among the Sikh organisations so that they should point out their guns towards each other; this could have been doubly useful: firstly, a civil war among the Sikhs leading to destruction or at least major losses and a state of standstill in their struggle; and, secondly it would become an excuse to pounce upon them in many a way.
With this colossal plan, she entrusted job to the RAW and she began seeking help from the Russian K.G.B., the Israeli MOSSAD, the American C.I.A. and the British intelligence; none of them, perhaps, knew that she was in touch with the others and/or she was using all of them.
            At home front Indira Gandhi did not fully trust the R.A.W and/or the I.B., hence she created a new agency under the code name Third Agency; she herself was the in charge of this ‘Agency’; her son Rajiv Gandhi and Arun Nehru were her main advisors;[2] all the plan regarding the Punjab had been chalked out and executed by this Third Agency;[3]it had three main objectives: (1) to clinch the Hindu votes in the rest of the country by giving the Sikh community a punch on the nose; (2) to take the wind out of the Opposition’s sail by doing exactly what they had been saying the Government should do: ‘attack Darbar Sahib’; (3) to test the efficiency of a Third Intelligence Agency camouflaged by a blundering R.A.W. and inefficient I.B.[4] According to Surya, three things prove the total involvement of the Government and its intelligence network in the Punjab operation: (1) all the senior intelligence officers serving in the Punjab, Rajasthan, J & K sector during the Akali agitation have either been promoted, recommended for a police medal or sent abroad; (2) most of the arms that were found in the Darbar Sahib, in 1984, had been smuggled into the country through Rajasthan under the actual supervision and/or connivance of a RAW officer; (3) S.K. Tripathi, in charge of RAW at Amritsar, from mid 1982 to the 3rd of May 1984, had sent a coded telegram to Delhi with details of an impending attack on more than 40 railway stations in the Punjab – and the Government chose nothing to do about it. Surya asserts that the ‘Third Agency’ was formed only to aid the Congress Party (Indira Gandhi) in its election campaign[5] (to use the Sikh card).
“The Third Agency had its office at Bikaner House, Shahjahan Road, New Delhi; to camouflage it a Board bearing the nomenclature ‘Cabinet Secretariat (Security) was hung at the gate of its office. This ‘Agency’ was masterminded by R.N. Kao (Chief Security Advisor to Indira Gandhi); other important organisers included: N.F. Santook (former chief of the RAW), G.C. Saxena (later chief of RAW), and R. Shankaran Nair (Director P.M.’s Secretariat) etc.”[6]According to Darshi, H. S. Kriplani (a RAW man) who was expert in planning secret murders, was made in charge of the Punjab and was given charge of clandestine assassinations in the Punjab; he was also assigned the job of ‘gun smuggling operations’; Rabinder Ohri (Assistant Director RAW) operated from Rajasthan and coordinated with H.S. Kriplani (in smuggling of weapons); later, W.N.B. Rao (another Assistant Director RAW) took over from Ohri; after this R.N. Gupta (Assistant Director RAW) replaced Rao and supervised operations in Rajasthan; he remained on this ‘job’ till December 1983. Similarly, A.I. Vasuvada (another RAW officer) remained the in charge of Amritsar till summer of 1982; it was he who master-minded the action at Chowk Mehta on the 20th of September 1981 (it was carried through Awtar Singh Atwal, D.I.G. Punjab Police, which led to killing of several Sikhs); in 1982 he was replaced by S.K. Tripathi who planned murders of the Hindus as well as burning of 47 railway stations; after accomplishing his ‘job’ he returned to Delhi on the 3rd of May 1984.[7] Another remarkable feature of these operations was that she frequently transferred the ‘Third Agency’ officers in the Punjab so that none should have complete picture of her plan; even the Governors of the Punjab were transferred with short intervals; Jai Sukh Lal Hathi remained Governor till August 1981; his successor Amin-ud-Din was replaced in April 1982; he was succeeded by Chenna Reddy and then A.P. Sharma, the last to be replaced by her most confident man B.D. Pandey (in August 1983) who remained in office up to the 28th of June 1984. The chiefs of the Punjab Police too were replaced with the extra-ordinary speed: Birbal Nath was succeeded by C.K. Sahni who was replaced by Indira Gandhi’s favourite man Pritam Singh Bhinder who remained in office up to the attack on Darbar Sahib (later he was replaced by K.S. Dhillon).[8]

Final Order for attack on Darbar Sahib
In the summer of 1983 Indira Gandhi asked Lt General S. K. Sinha, then vice-chief of the Indian Army to prepare a position paper for an assault on Darbar Sahib; but, when he strongly advised her against taking such a step; as a result he was transferred to Army Headquarters; later, he chose to seek pre-mature retirement. Now Arun Shridhar Vaidya was appointed the Chief of Army with Lt. General Krishna Swamy Sunderji (General Officer Commander in chief of the Western Command) as vice Chief. In September 1983, Indira Gandhi asked Vaidya and Sunderji to prepare a position paper for an attack on Darbar sahib and he agreed immediately; it (position paper) was ready by the end of December 1983; Indira Gandhi studied it for two weeks and, on the Indian Army Day, on the 15th of January 1984, she gave final instructions to General Sunderji to make preparations for attack.
            In the third week of January 1984, a commando force of 600 soldiers was selected from different units of the Indian Army; they were sent to make rehearsals for an assault on Darbar Sahib Complex, and, for this purpose a life size replica of the Darbar Sahib complex was built in the hills of Chakrata (near Dehradun), about 240 kilometres from Delhi. In January 1984, after accomplishment of the mission of practice of mock attack on Darbar Sahib Complex, Indira Gandhi was briefed about the completion of the preparations for attack. Immediately after this Indira Gandhi made contact with Russia, Israel and England.


Part III 

DOCUMENTS

The letters of February 1984

6 February 1984 letter:
This letter, dated 6 February 1984, was writteb by Principal Private Secretary Margaret thatcher to Brian Fall, private secretary to then foreign secretary Geoffrey Howe):

Thanks you for your letter of 3 February about the Indian request for advice on plans for the removal of dissident Sikhs from the Golden Temple. The Prime Minister is content that the Foreign Secretary should proceed as he proposes. The Prime Minister will look forward to receiving a report on the adviser’s visit and notes that the Home Secretary would be informed if the Indians seemed likely to proceed with their plan. I am copying this letter to Richard Mottram (Ministry of Defence) and Richard Hatfield (Cabinet Office)”. (signed)  F.E.R. Butler

23 February letter:
This letter, dated February 23 1984, was written by  Brian J.P. Fall, private secretary to the then foreign secretary Geoffrey Howe, to Hugh Taylor, his counterpart under home secretary Leon Brittan. The letter was marked ’Top secret and personal’.

“Sikh Community
The Indian authorities recently sought Briitsh advice over a plan to remove the Sikh extremeists from the Golden temple in Amritsar. The Foreign Secretary decided to respond favourably to the Indian request and, with the Prime Minister's agreement, an SAD officer has visited India and drawn up a plan which has been approved by Mrs Gandhi. The Foreign Secretary believes that the Indian Government may put the plan into operation shortly.'
An operation by the Indian authorities at the Golden Temple could, in the first instance, exacerbate the communal violence in the Punjab. 
It might also, therefore increase tension in the Indian community here, particularly if knowledge of the SAS involvement were to become public. We have impressed upon the Indians the need for security; and knowledge of the SAS officer's visit and of his plan has been tightly held both in India and in London. The Foreign Secretary would be grateful if the contents of this letter could be very strictly limited to those who need to consider the possible domestic implications.
I am copying this letter to Robin Butler (No 10) and Richard Mottram (MOD) and Richard Hatfield (Cabinet Office).”

Telegram from Thatcher to Indira Gandhi (30 June 1984):
  
I well appreciate your concern about the potential security threat posed by extremists outside India. We are determined not to allow our traditional freedoms to be abused by those who seek to use violence for political ends.             I know that certain remarks carried by the media in Britain have caused distress in India. We have made sure the police are aware of these statements, and they are investigating them. As you know, the media are independent in Britain, as they are in India. This means that the government does not intervene in media decisions, however much we may personally regret them.

Tom Watson’s letter to William Hague (Foreign Secretary):
The Rt Hon William Hague MP
Foreign Secretary Foreign and Commonwealth Office King Charles Street London SW1A 2AH
14 January 2014
Dear Mr Hague
I have recently viewed facsimile copies of correspondence allegedly concerning the UK’s involvement in the raid on the Golden Temple in 1984. These documents are part of the PREM 19/1273 series and have apparently been released under the 30 year rule on disclosure of government papers.
If the documents are authentic, it shows that Britain secretly provided planning advice to India’s military in the build up to the raid on the Golden Temple, Amritsar in 1984. Please confirm whether the enclosed documents are indeed official government records.
As you know, the events of that time led to thousands of innocent Sikhs losing their lives. There were many documented human rights abuses, many still the subject of investigation. It is, therefore, not unreasonable for British Sikhs, all of whom know someone who was affected by these events, to have some answers.
I urge you to clarify, as soon as possible, whether there are other documents withheld by the government on this matter, on what grounds and by which departments. It seems inconceivable that there would not be further correspondence that has been retained, which details the UK’s involvement in the run up to the raid on the Golden Temple, in addition to the enclosures.
Parliament has the right to know where military operatives were deployed and there should be full disclosure of the facts surrounding this case. I request that you give consideration to an urgent inquiry to establish what further records are held and to reveal the UK’s precise involvement in this affair.
Was the Cabinet informed? Which ministers took the decision to give military support? How many personnel were involved? Was there a UK military presence in a operational, logistical, observational or advisory capacity during the siege at Amritsar?
British Sikhs deserve answers.
I look forward to your reply.
Yours sincerely
Tom Watson
Member of Parliament for West Bromwich East

---------------------------------


 References

[1] For comprehensive details, see: Harjinder Singh Dilgeer, Sikh History In 10 Volumes 92012), vol 7, pp 154-220.

[2] A. R. Darshi, The Gallant Defender (Amritsar 2005), p. 97 (of 2007 edition).

[3] Surya monthly, September 1984.

[4] Ibid.

[5] Ibid.

[6] Darshi, A.R. The Gallant Defender (Amritsar 2005), p. 97 (of 2007 edition).

[7] Ibid, pp. 98-99.

[8] Ibid, p. 101.

----------------------------------------------------------

*Dr Harjinder Singh Dilgeer
National Professor of Sikh History

Former Director: Sikh History Research Board
International Director: Guru Nanak institute of Sikh Studies

hsdilgeer@yahoo.com

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਚਲੱਤ ਕੁਝ ਸਾਖੀਆਂ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ (ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਚਲੱਤ ਕੁਝ ਸਾਖੀਆਂ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ (ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)


ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਚਲੱਤ ਕੁਝ ਸਾਖੀਆਂ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ

(ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)


ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਰਲ-ਗੱਡ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ; ਕੁਝ ਕੱਚ ਹੈ, ਕੁਝ ਝੂਠ ਹੈ, ਕੁਝ ਮੈਲ ਹੈ, ਕੁਝ ਮੁਲੰਮਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਅਗਿਆਨਤਾ ਤੇ ਬੇਸਮਝੀ ਹੈ ਤੇ ਕੁਝ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਮਿਲਾਵਟ ਹੈ, ਅਤੇ, ਕੁਝ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਬਦ ਨੀਅਤੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਉਲਟ ਸਾਜ਼ਸ਼ੀ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਗੱਪਾਂ ਤੇ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਆਪਣੀ ਲਿਖੀ ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ; ਕੁਝ ਅਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਪ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਗ਼ਲਤ ਬਿਆਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਰ ਨਵੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਜੜ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਜਦ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਤਫ਼ਸੀਲ ਨਾ ਮਿਲੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਨਾ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਲੋਂ ਗੱਪਾਂ ਘੜ ਲਈਆਂ। ਕੁਝ ਸ਼ਰਧਾ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਬਾਰੇ (ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ) ਵਧਾ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਮਗਰੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਮੰਨ ਕੇ ਮੁਬਲਾਗਾ (ਅਤਿਕਥਨੀ) ਭਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ 500 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ, ਲਗਾਤਾਰ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜਬਰ ਜ਼ਨਾਹ ਹੋਇਆ। ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗੜਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰ, ਜਦ ਕੋਈ ਇਸ ਮਿਲਾਵਟ, ਖੋਟ, ਮੈਲ, ਕੱਚ, ਝੂਠ, ਸਾਜ਼ਸ਼ੀ ਮੁਲੱਮੇ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੁਝ ਅਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਮੁਖੌਟੇ ਵਾਲੇ ਬੂਝੜ ਉਸ ਖੋਜੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਡਾਂਗ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੁਰਛਾਗਰਦ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕੁਝ ਦਲੇਰ ਬੱਚੇ ਡੱਟ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੂੜ ਦਾ ਮੁਲੰਮਾ ਲਾਹੁਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਲੀ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਸਬੰਧੀ ਘੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਗ਼ਲਤ ਘਾੜਤਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:


1. ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਇਕ ਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਇਕ ਵਾਰ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ 20 ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਵਪਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ। ਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਹ 20 ਰੁਪਏ ਭੁੱਖੇ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖੁਆਉਣ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂ ਕਿ 1. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ 20 ਰੁਪਈਆਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਕੁ ਸਾਧੂ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੰਦੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। 2. ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਿਹਲੜਾਂ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰਚਾਰ ਸਕਦੇ। ਹਾਂ ਇਹ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਆਪਣੀ ਕਾਮਈ ਦੇ ਦਸਵੰਧ ਨੂੰ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਖੁਆਉਣ ‘ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਹ ਆਲਮ-ਫ਼ਾਜ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਨੁਕਤਿਆਂ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦੇ ਦਸਵੰਧ ਚੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖੁਆਈ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਰਮ ਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ।ਇਹ ਸਾਖੀ ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ (ਦਰਅਸਲ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ ਦੀ ਲਿਖੀ) ਤੇ ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸੋਮੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਖੀ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੜਵੀ ਅਤੇ ਮੁੰਦੀ ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਅਸਲ ਸਾਖੀ ਇਹ ਹੈ:
ਇਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਥੀ ਦੇ ਸੱਦੇ ‘ਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਤੋਂ ਚੂਹੜਕਾਣਾ ਗਏ। ਉਹ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਚ ਦੌਲਤ ਰਾਏ ਦੇ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਬੜਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ’ਚ ਬਿਤਾਏ ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਪਾਰੀ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਕਰ ਕੇ ਘਰ ਮੁੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਞ, ਕਿੱਥੋਂ ਤੇ ਕੀ-ਕੀ ਮਾਲ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਞ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਸੌਦੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ ਕਿ “ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੁਹਾਡਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਏਨਾ ਨਾਂ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਵਪਾਰ ਤੇ ਸੌਦਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਏਨੀ ਮਹਿਮਾ ਖੱਟੀ ਹੈ?” ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ “ਮੇਰਾ ਵਣਜ ਤਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਰੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਂ ਜਪਣਾ ਹੀ ਅਸਲ ਵਪਾਰ ਹੈ ਤੇ ਇਹੀ ‘ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ’ ਹੈ। ‘ਸਚਿਆਰ’ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਣਾ ਹੀ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਸਲ ਮਕਸਦ ਹੈ।” ਜਿਸ ਜਗਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ “ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ” ਕੀਤਾ ਸੀ (ਜਾਂ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ) ਉੱਥੇ ਅਜ ਕਲ੍ਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ” ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਜਗਹ ਕਸਬਾ ਚੂਹੜਕਾਣਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਵਿਚ ਹੈ।

2. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ

1507 ਵਿਚ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਹਰਦੁਆਰ, ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ (ਗੜ੍ਹਵਾਲ) ਗਏ। ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਆਪ ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ (42 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਪੁੱਜੇ। ਇੱਥੇ ਪੜਾਅ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਆਪ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ (68 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ) ਗਏ। ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਵਿਚ ਸਰਯੂ ਤੇ ਗੋਮਤੀ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੈ।ਇੱਥੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਆਪ ਅਲਮੋੜਾ (70 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ) ਗਏ। ਕਦੇ ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਮਹੱਲਾ ਟਮਟਾ ਵਿਚ, ਅਲਮੋੜਾ ਥਾਣਾ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ, ਇਕ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹੁੰਦਾ ਸੀ; ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਇਕ ਖੋਲਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹਲਦਵਾਨੀ (81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ) ਗਏ। ਇੱਥੇ ਪੜਾਅ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਗੋਰਖਮੱਤਾ (ਹੁਣ ਨਾਨਕਮੱਤਾ) ਵਲ ਚਲ ਪਏ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆਪ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਚੌੜਾ ਪਿੱਤਾ ਕੋਲ ਰੁਕੇ। (ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕੱਚਾ ਰਸਤਾ 50 ਕੂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ; ਪਰ ਪੱਕੀ ਸੜਕ ਦਾ ਰਸਤਾ ਕਾਠਗੋਦਾਮ, ਭੀਮਤਾਲ ਤੇ ਪੱਟੀ ਟਾਊਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵੱਲੋਂ ਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਤਕਰੀਬਨ 160 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਣਦਾ ਹੈ)।

ਮੌਜੂਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਕਈ ਪਾਸੇ ਮਿੱਠੇ ਰੀਠਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਦਰਖ਼ਤ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕਣ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੇ ਜੰਗਲੀ ਕੰਦ-ਮੂਲ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਰੀਠੇ ਖਾਧੇ। (ਮਗਰੋਂ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਰੀਠੇ ਮਿੱਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ‘ਕਰਾਮਾਤ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਘੜ ਲਈ)। .ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਿੱਠੇ ਰੀਠਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਦਰਖ਼ਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦਾ ਸੁੱਕਾ ਤਣਾ ਰਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਉਂਞ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਦਰਖ਼ਤ ਨਵੇਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ (ਯਾਤਰੀਆਂ) ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਰੀਠੇ ਦਾ ਫਲ ‘ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ’ ਦੇ ਨਾ ‘ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੀਠੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਖਰੀਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਰੀਠਿਆਂ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਰੀਠੇ ਇਕ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰ ਤੋਂ ਖਰੀਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਮਿੱਠੇ ਰੀਟਿਆਂ ਵਾਲੇ ਇਕ-ਦੋ ਦਰਖ਼ਤ ਹਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਫਲ ਦੇਂਦੇ ਹਨ; ਉਹ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਡੇਢ ਤੋਂ ਦੋ ਰੁਪੈ ਦਾ ਇਕ ਰੀਠਾ ਵੇਚਦਾ ਹੈ। (ਇੱਥੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਰੀਠਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਬਾਗ਼ ਲਾਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਰੀਠਆਂ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ)। ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਕਦੋਂ ਘੜੀ ਗਈ ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂ ਕਿ ਇਹ ਸਾਖੀ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ, ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ (ਦਰਅਸਲ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ ਦੀ ਲਿਖੀ) ਤੇ ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸੋਮੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ। ਇੰਞ ਹੀ ਬਾਲਾ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਢਾਕੇ ਵੱਲ ਇਕ ਜਗਹ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਵੱਲੋਂ ਖੱਖੜੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

3. ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੇਈਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਤੰਬਰ 1504 ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਚ ਮੋਦੀ ਬਣ ਕੇ ਗਏ। ਆਪ ਦੀ ਤਬੀਅਤ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਦਿਆਨਦਾਰੀ ਭਰੀ, ਦਾਨਿਸ਼ਮੰਦੀ ਵਾਲੀ, ਫ਼ਕੀਰਾਨਾ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀ ਹਮਦਰਦੀ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ, ਗ਼ਰੀਬਾਂ, ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਮਦਦ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦਸਵੰਧ ਕੱਢਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰਤਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਦਸਵੰਧ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਖਰਚ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਸਨ। ਵਿਹਲੇ ਵੇਲੇ ਵਿਚ ਆਪ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਇਲਮ ਵੀ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਭਗਤ, ਸੂਫ਼ੀ, ਆਲਮ-ਫ਼ਾਜ਼ਲ ਲੋਕ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਆਉਣ ਲਗ ਪਏ। ਮੋਦੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਆਪ ਕੋਲ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਚੌਧਰੀ, ਨੰਬਰਦਾਰ ਤੇ ਜਗੀਰਦਾਰ ਵੀ ਮਾਲੀਆ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾਉਣ ਆਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਧਰਮ, ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਬਣ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਇਹ ਚੌਧਰੀ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਵੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਆ ਕੇ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਬੇਈਂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ (ਜਿੱਥੇ ਅਜ ਕਲ੍ਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ) ਆਪ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਗਲਾ ਬੜਾ ਸੁਰੀਲਾ ਸੀ; ਆਪ ਕੀਰਤਨ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹਿਲਕਾਰ, ਚੌਧਰੀ, ਆਲਮ-ਫ਼ਾਜ਼ਲ, ਫ਼ਕੀਰ, ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕ ਆਪ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ’ਚੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਬਣ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਮਲਸੀਆਂ (ਜਲੰਧਰ) ਦਾ ਚੌਧਰੀ ਭਾਈ ਭਗੀਰਥ ਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਚੌਧਰੀ ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮਾਂ ਵਾਸਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਆਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਇਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੇਈਂ ਨਦੀ ’ਚ ਨਹਾਉਣ ਗਏ। ਨਹਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਵੇਈਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕੰਢੇ ਦੂਰ ਸੰਘਣੇ ਦਰਖਤਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਹੇਠ ਜਾ ਬੈਠੇ ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਮਗਨ ਹੋ ਗਏ। ਆਪ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੱਚੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਤਰਕੀਬ ਬਣਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ; ਆਪ ਕਈ ਘੜੀਆਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਰਹੇ। ਉਧਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਹਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਨਦੀ ਵਿਚ ਵੜਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਤੇ ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਵਾਪਿਸ ਨਾ ਆਏ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਡੁੱਬ ਗਏ ਹੋਣਗੇ।ਸ਼ਾਮ ਗਏ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਉਧਰੋਂ ਲੰਘੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਏ ਬੈਠੇ ਵੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਘਰ ਮੁੜ ਆਏ ਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਵੇਂ ਪੰਥ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਉਦਾਸੀ (ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰੇ) ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਵਾਸਤੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਦਿਤੇ ਅਤੇ ਆਪ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੇਵਾ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਰਚਾਰ ਵਾਸਤੇ ਟੁਰ ਪਏ।

ਇਕ ਲੇਖਕ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੇਈਂ ਨਦੀ ਵਿਚ 3 ਦਿਨ ਰਹੇ ਸਨ (ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਤੇ ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ) ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪ 8 ਦਿਨ (ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ; ਦਰਅਸਲ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ) ਨਦੀ ਵਿਚ ਵੜੇ ਰਹੇ, ਜੋ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਦੀ ਵਿਚ ਵੜਨ ਮਗਰੋਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਵੇਈਂ ਨਦੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਅੱਠ ਦਿਨ ਲੁਕੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੀ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਇਹ ਲੇਖਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ‘ਨਾਰਾਇਣ’ ਅਤੇ’ ਰੱਬ ਦਾ ਅਵਤਾਰ’ (ਯਾਨਿ ਰੱਬ ਆਪ) ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਰੱਬ’ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਵੀ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ‘ਦੋ’ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ‘ਰੱਬ’ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ) ਦੂਜੇ ‘ਰੱਬ’ (ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ) ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਇਆ ਸੀ (ਤੇ ਇਹ ਦਰਬਾਰ ਸ਼ਾਇਦ ‘ਬੇਈਂ’ ਨਦੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਿਸੇ ਜਗਹ ਸੀ)। .ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੇ ਵੇਈਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਵੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਸਦੀਆਂ ਹਨ: ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੁ ਜੀ ਜਿੱਥੋਂ ਨਿਕਲੇ ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਤਨ ਗੱਡੀ ਸੀ (ਹੁਣ ਉਹ ਦਾਤਨ ਵਾਲੀ ਜਗਹ ਦਾ ਨਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ)। .ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ (ਦਰਅਸਲ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ ਦੀ ਲਿਖੀ) ਤੇ ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੁ ਜੀ ਮੌਜੂਦਾ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ’ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੇ ਸਨ ਬਲ ਕਿ ਉਥੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵੇਈਂ ਵਿਚ ਵੜੇ ਸਨ। ਸੋ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਮਗਰੋਂ ਘੜੀ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ’ ਵੀ ਮਗਰੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। (ਅਜਿਹੇ ਦਰਜਨਾਂ ਨਕਲੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹੋਰ ਜਗਹ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹਨ)।

ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਖੀਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਬਾਲਾ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੁ ਜੀ ਉਥੇ ਮੱਘਰ 1540 (1483) ਤੋਂ ਮਾਘ 1543 (1586) ਤਕ ਮੋਦੀ ਰਹੇ (ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸ ਸਮੇਂ 14 ਤੋਂ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ)। .ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੁ ਜੀ ਉਥੇ 1507 ਤਕ ਸਾਲ ਰਹੇ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਲੱਗੇ ਇਕ ਬੋਰਡ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੁ ਜੀ ਉਥੇ 14 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵਧ ਸਮਾਂ ਰਹੇ ਸਨ।

4. ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਾਖੀ ਦਾ ਸੱਚੋ ਸੱਚ

ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੈਂਟਰ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਬੋਧੀਆਂ ਦੇ ਸਤੂਪਾਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕਿਸੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਵਿਚ ਹਸਨ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਗੁੱਜਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਅਬਦਾਲ (ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ) ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਸਰਾਂ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਪਾਸੇ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀ ਇਸ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਠਹਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹਸਨ ਦੀ ਸਰਾਂ ਦਾ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਆਬਾਦ ਹੋਣ ਲਗ ਪਿਆ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ’ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਸਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੇਲੇ ਵੀ ਜਿਊਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਹਸਨ ਵਿਚਕਾਰ ਚਰਚਾ ਵੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਸਨ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਦੁਧ ਵੀ ਛਕਾਇਆ ਸੀ।ਇਕ ਸਾਖੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਕ ਪਹਾੜ ’ਤੇ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫ਼ਕੀਰ ਕੰਧਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੱਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਗਏ। ਕੰਧਾਰੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਦਾ ਆਉਣਾ ਪਸੰਦ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਉਸ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵੀ ਪੀਣ ਨਾ ਦਿਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਉਸ ਜਗਹ ਤੇ ਆ ਬੈਠੇ ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਦਾ ਚਸ਼ਮਾ ਹੈ। ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ ਚਸ਼ਮਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੇ ਜਲ ਛਕਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਨ ਵਾਸਤੇ ਸਾਰੇ ਮੁਕਾਮੀ ਲੋਕ ਇਕਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਸਾੜੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕੰਧਾਰੀ ਨੇ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਲ ਰੇੜਿਆ। ਉਹ ਪੱਥਰ ਰਿੜ੍ਹਦਾ-ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਉਸ ਜਗਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰੋਕ ਲਿਆ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਪੱਥਰ ਤੇ ਪੰਜਾ ਉਕਰਵਾ ਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਚਸ਼ਮੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਖ ਦਿਤਾ ਤੇ ਉੱਥੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾ ਦਿਤਾ। ਮਗਰੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਚੁਕ ਕੇ ਚਸ਼ਮੇ ਵਿਚ ਜੜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਨ 1835 ਵਿਚ ਜਰਮਨ ਦਾ ਇਕ ਯਾਤਰੀ ਬੈਰਨ ਚਾਰਲਸ ਹਿਊਗਲ ਇਸ ਜਗਹ ਤੋਂ ਲੰਘਿਆ ਸੀ। 27 ਦਸੰਬਰ 1835 ਤਕ ਇਹ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਾਲੀ ਜਗਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿਆ ਸੀ। (ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹਿਊਗਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ Travels in Kashmir and Punjab  ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਹੈ)। .ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜੇ ਨਾਲ ਪੱਥਰ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ (ਦਰਅਸਲ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ ਦੀ ਲਿਖੀ) ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਇੰਞ ਹੀ ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਤੇ ਵਿਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ। ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਕੰਧਾਰੀ ਫ਼ਕੀਰ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਘਟਨਾ ਵੀ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਨੂੰ ਕੰਧਾਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ (ਪਰ ਉਸ ਸਾਖੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਚਸ਼ਮਾ ਦਾ ਜ਼ਰਾ ਮਾਸਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ)।. ਇਸ ਸਾਖੀ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਵਾਲਾ ਚਸ਼ਮਾ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੈਂਟਰ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦੌਰੇ ਵੇਲੇ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਧਰਮ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਜ਼ਮਤ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ, ਜੋ ਇਕ ਕਟੜ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ, ਨੇੜੇ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਈਆਂ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ੳੁੱਪਰੋਂ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਜਗਹ ਵਲ ਰੇੜ੍ਹਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਮਗਰੋਂ ਰਿਵਾਇਤ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਦੀ ਫੇਰੀ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਪੱਥਰ ਤੇ ਪੰਜਾ ਵੀ ਉਕਰਵਾ ਦਿਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਚਸ਼ਮੇ ਦੇ ਨਾਲ ਚਿਣਾਈ ਕਰ ਕੇ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਅਜ ਉਹ ਪੱਥਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਹਦੂਦ ’ਚ ਵਗਣ ਵਾਲੇ ਚਸ਼ਮੇ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤੇ ਤਵਾਰੀਖ਼ੀ ਸੋਮੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹਰਗਿਜ਼ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉੱਥੇ ਗਏ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਸੇ ਰਿਵਾਇਤ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ, ਬਾਰਾਮੂਲਾ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ, ਕਈ ਜਗਹ ਤੇ (ਉੜੀ, ਕੋਹਾਲਾ ਵਗੈਰਾ ਵਿਚ ਵੀ) ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਇਸੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਆਏ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਰਸਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਖੁਲ੍ਹਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਾਲ  ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਮਹੀਨੇ ਬਰਫ਼ ਪੈਣ ਕਰ ਕੇ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਇਕ ਹੋਰ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਉਦੋਂ ਆਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੱਕਾ ਤੇ ਬਗਦਾਦ ਤੋਂ ਮੁੜੇ ਸਨ। ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਉਦੋਂ ਇਕ ਵੱਡਾ ਨਗਰ ਸੀ। (ਜਦ 1674 ਵਿਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਉਸ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਆਪ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ 1676 ਤਕ, ਪੌਣੇ ਦੋ ਸਾਲ, ਇੱਥੇ ਰਿਹਾ ਸੀ)।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲਾ ਪੁਰਬ (1969) ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਲਿਖਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਉਚੇਚੇ ਫ਼ੰਡ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਡਾ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਿਕ) ਆਪ ਸਾਰੀਆਂ ਜਗਹ ‘ਤੇ ਗਏ। ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਯਾਤਰਾਵਾਂ’ ਬਾਰੇ ਆਣੀ ਕਤਿੀ ‘ਖੋਜ’ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ: (ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ: ਜਨਮਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ, 1969; ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ: ਟਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, 1970)। .ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਮਾਰਚ 2013 ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ 2013 ਵਿਚ, 20 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਗਹ ‘ਤੇ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਡਾ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਦੀਆਂ ਉਪਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਈ-ਕਈ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਨਿਰੀਆਂ ਗੱਪਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜਗਹ ‘ਤੇ ਗਏ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ।

IMPORTANT:
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਇਸੇ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਸਤ ਸਾਲ ਵਿਚ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਦੀ  ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ 2-25 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਪੂਜ ਚੁਕੀ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਇਸ ਨੂੰ ਅਖੌਤੀ 'ਨੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਆਫ਼ ਸਿੱਖਇਜ਼ਮ' ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਹੈ ਕਿਉਂ ਕਿ ਇਹ ਲੌਂਗਵਿਾਲ ਕੋਲੋਂ 1985 ਵਿਚ ਗ਼ਦਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੱਕਾ ਚਾਚਾ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਕਦੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੱਕੜ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।


hsdilgeer@yahoo.com


GURDWARA Concept and History by Dr Dilgeer

ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਤਵਾਰੀਖ਼ ਅਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ) ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ


ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਤਵਾਰੀਖ਼ ਅਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ)

ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ: ‘ਗੁਰੂ’ ਤੇ ‘ਦੁਆਰਾ’ (ਦਰਵਾਜ਼ਾ)। .ਇਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ‘ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ’ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ; ਜਾਂ ਇੰਞ ਆਖ ਲਓ ਕਿ ਜਿਸ ਦਰ ’ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਜਾਈਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਅਸੀਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।ਗੁਰਦੁਆਰਾ ‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਘਰ’ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ-ਘਰ’ ਕਹਿਣਾ ਗ਼ਲਤ ਹੈ; ਇਹ ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸਿੱਖ ਵਾਸਤੇ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ (ਅਤੇ ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਰੱਬ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਦੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ) ਜਾਣ, ਗੁਰੂ ਵੱਲ ਟੁਰਨ ਦੀ, ਸਿੱਖੀ ਗਾਡੀ ਰਾਹ ਦੀ, ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ, ਅਖ਼ੀਰ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣਾ, ਮੱਥਾ ਟੇਕਣਾ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲੈਣਾ, ਲੰਗਰ ਛਕਣਾ, ਕੀਰਤਨ, ਕਥਾ, ਲੈਕਚਰ ਸੁਣਨਾ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹਨ; ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਇਸ ਦਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ ਹੈ। ਸੱਚੀ ਸਿੱਖੀ ਜਿਊਣਾ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਗੇਟ ਤਕ ਜਾਣ ਨਾਲ ਕਈ ਸ਼ਖ਼ਸ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚੋਂ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ; ਅਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ, ਸਬਕ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ, ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ, ਮਨ ਵਿਚ ਵਸਾ ਕੇ, ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਨਦ (ਸਰਟੀਫ਼ਿਕੇਟ) ਹਾਸਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰਦੁਆਰੇ (ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ) ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਉਹ ਅਧੂਰਾ ਹੈ; ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਸਿੱਖੀ ਜਿਊਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਹੈ: ਕਈ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ‘ਰੱਬ ਦਾ ਘਰ’ ਵੀ ਕਹਿ ਦੇਂਦੇ ਹਨ; ਇਹ ਵੀ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰੱਬ (ਸਿਰਫ਼) ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਸਦਾ; ਉਹ ਤਾਂ ਹਰ ਜਗਹ ਮੌਜੂਦ ਹੈ; ਉਹ ਘਟ-ਘਟ (ਯਾਨਿ ਹਰ ਇਕ ਦਿਲ) ਵਿਚ ਮੌਜੁਦ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: “ਵਸੀ ਰਬ ਹਿਆਲੀਐ...”।(ਸਫ਼ਾ 1378)। .ਰੱਬ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ: “ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਸਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਣੀਐ ॥” (ਸਫ਼ਾ 304)।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਾਰਤ/ਅਦਾਰਾ/ਜਮਾਤ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼, ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਵਾਸਤੇ, ਉੱਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਜਾਂ ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਈ ਜਗਹ ਕੀਤੀ ਸੀ:
ਗੁਰੂ ਦੁਆਰੈ ਹੋਇ ਸੋਝੀ ਪਾਇਸੀ ॥(ਸਫ਼ਾ 730)
ਗੁਰੂ ਦੁਆਰੈ ਆਖਿ ਸੁਣਾਏ ॥(ਸਫ਼ਾ 930)
ਗੁਰੂ ਦੁਆਰੈ ਹਮਰਾ ਵੀਆਹੁ ਜਿ ਹੋਆ, ਜਾਂ ਸਹੁ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਜਾਨਿਆ॥ (ਸਫ਼ਾ 351)
ਗੁਰੂ ਦੁਆਰੈ ਨਾਉ ਪਾਈਐ, ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ॥ (ਸਫ਼ਾ 1015)

ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ:
ਗੁਰਦੁਆਰੈ ਸੋਈ ਬੂਝੈ, ਜਿਸ ਨੋ ਆਪਿ ਬੁਝਾਏ॥(ਸਫ਼ਾ 1234)
ਗੁਰੂਦੁਆਰੈ ਲਾਇ ਭਾਵਨੀ, ਇਕਨਾ ਦਸਵਾ ਦੁਆਰੁ ਦਿਖਾਇਆ॥ (ਸਫ਼ਾ 922)

ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ
ਗੁਰਦੁਆਰੈ ਹੋਇ ਕੈ, ਸਾਹਿਬੁ ਸੰਮਾਲੇਹੁ ॥ (ਸਫ਼ਾ 554)

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਵਰਤਿਆ ਸੀ
ਗੁਰਦੁਆਰੈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਸੁਣੀਐ॥ (ਸਫ਼ਾ 1075)

ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ’ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਵਾਸਤੇ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੇਲੇ, ਵਧੇਰੇ ਕਰ ਕੇ, ਲਫ਼ਜ਼ ਧਰਮਸਾਲ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੀ 27ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
ਘਰਿ ਘਰਿ ਅੰਦਰਿ ਧਰਮਸਾਲ, ਹੋਵੇ ਕੀਰਤਨੁ ਸਦਾ ਵਿਸੋਆ।

ਉਂਞ ‘ਧਰਮਸਾਲ’ ਲਫ਼ਜ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੀ (ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ) ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ‘ਧਰਮਸਾਲ’ ਆਖਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵਾਰ ਪੰਜਵੇਂ - ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵੇਲੇ (1570-1638 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸਮੇਂ) ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਧਰਮਸਾਲ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਯਾਨਿ ਉਦੋਂ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਧਰਮਸਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਾਸਤੇ 22 ਮੰਜੀਆਂ ਅਤੇ 52 ਪੀੜ੍ਹੇ ਥਾਪੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ 74 ਜਗਹ ਧਰਮਸਾਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਗਹ ’ਤੇ, ਸਿੱਖ, ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ’ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਧਰਮਸਾਲ ਵਜੋਂ ਕਾਇਮ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰਾਂ ਜਗਹ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਲੰਗਰ ਚਲਦੇ ਸਨ, ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਕਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਚਲਦਾ ਸੀ। ਦੇਖਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਚ ਧਰਮਸਾਲਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈਆਂ ਬਲਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਘਰ ਧਰਮਸਾਲਾ ਹੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ-ਨਗਰ ‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ’ ਵਸਾ ਕੇ ਉੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੋਵਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਬਣਾਇਆ। ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਧਰਮਸਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਾਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਘਰ (ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਹਿਲ) ਹੀ ਧਰਮਸਾਲ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਅਸਥਾਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ (ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ) ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। 16 ਅਗਸਤ 1604 ਦੇ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇੱਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੋ, ਅਜੋਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਨੀਂਹ 16 ਅਗਸਤ 1604 ਦੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ‘‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ’’ ਸ਼ਹਿਰ (ਹੁਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ‘‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ’’ ਵਿਚ ਰਾਮਸਰ ਸਰੋਵਰ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ’’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਸਰੋਵਰ ਬਣਵਾਇਆ, ਛੇਹਰਟਾ ਵਿਚ ਛੇ ਹਰਟਾਂ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਲਵਾਇਆ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ (ਜਲੰਧਰ) ਵਸਾਇਆ, ਰੁਹੀਲਾ ਦੀ ਥੇਹ ’ਤੇ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰ (ਹੁਣ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ) ਵਸਾਇਆ।

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਵੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਚ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਨਹਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ ਵਿਚ ਸਰੋਵਰ (ਸੰਤੋਖਸਰ) ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਬਣਵਾਇਆ, ਖੂਹ ਲੁਆਏ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਸਰੋਵਰ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਡਾਲੀ ਵਿਚ ਛੇਹਰਟਾ ਖੂਹ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਅਸਥਾਨ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਏ। ਆਪ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ;ਘੁੱਕੇਵਾਲੀ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿਚ ਬਾਗ ਲਗਵਾਇਆ। ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਖੂਹ ਲਗਵਾਏ; ਗੋਬਿੰਦਪੁਰ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਤੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਨਗਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ। ਆਪ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਵਿਚ ਡਰੌਲੀ ਭਾਈ ਵਿਚ ਵੀ ਲੋਕ-ਭਲਾਈ ਵਾਸਤੇ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ। ਸਤਵੇਂ ਤੇ ਅਠਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਲੋਕ-ਭਲਾਈ ’ਚ ਬਹੁਤ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ‘‘ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ’’ ਵਸਾਇਆ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ’ਚ ਵੀ ਗੁਰੂਸਰ (ਸਰੋਵਰ) ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ, ਧਮਤਾਨ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੀਂਦ) ਵਿਚ ਖੂਹ ਲਵਾਇਆ, ਬਣੀ ਬਦਰਪੁਰ ’ਚ ਖੂਹ ਲਵਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਸਾਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ। ਘੁੱਕੇਵਾਲੀ ਦੇ ਬਾਗ ਨੂੰ ‘‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਾਗ’’ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਿੱਤੀ। ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ, ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ, ਗਰੂ ਦਾ ਲਾਹੌਰ ਵਸਾਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ’ਚ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ, ਢਕੌਲੀ ’ਚ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ, ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਖੂਹ ਲਵਾਏ, ਛੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਵਾਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਲੋਕ-ਭਲਾਈ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜਗਹ ਵੀ ਖੂਹ, ਬਾਉਲੀਆਂ, ਸਰੋਵਰ, ਨਗਰ ਵਗੈਰਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਨਗਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਸਾਏ, ਸਾਰੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਸਨ। ਹਰ ਜਗਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ, ਕਥਾ, ਦੀਵਾਨ ਤੇ ਲੰਗਰ ਚਲਦੇ ਸਨ।

ਦਸਮ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਵੇਲੇ ਤਕ ਲਫ਼ਜ਼ ਧਰਮਸਾਲ ਆਮ ਵਰਤਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਤਾਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਕਈ ਜਗਹ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਇਕ ਛੀਂਬੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਕਲਿਆਣਾ ਦੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਵਿਚ ਹੀ ਠਹਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੋ ਮੁਕੱਦਸ ਥਾਂ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖਿਆ। ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵੇਲੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸੀਸ ਗੰਜ, ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੇਲੇ ਲਫ਼ਜ਼ ‘‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ’’ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਸਿਰਫ ‘ਸੀਸ ਗੰਜ’ ਤੇ ‘ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ’ ਹੀ ਨਾਂ ਸਨ। ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵਾਲੀ ਜਗਹ ’ਤੇ ਜੋ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਡੇਹਰਾ (ਦੇਹੁਰਾ) ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਜਗਹ ’ਤੇ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ‘‘ਥੜ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ’’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੋਰ ਨਾਂ ‘‘ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ’’ ਵੀ ਅਕਸਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਤਕ ‘‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ’’ ਲਫ਼ਜ਼ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ 1783-84 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸੀਸ ਗੰਜ, ਰਕਾਬ ਗੰਜ, ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਂ 1850 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਰਮਲੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੇ ਅਹਿਦ ਵਿਚ ‘ਡੇਰਾ’ ਤੇ ਨਿਰਮਲਿਆਂ ਦੇ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੇਠ ‘ਅਖਾੜਾ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1920 ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ਨਿਰਮਲਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਅਖਾੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵਖਰਿਆ ਲਏ।ਖ਼ੈਰ, ਹੁਣ ਹਰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਜਗਹ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਆਪਣਾ ਦਰਬਾਰ ਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ (ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ, ਉਹ ਜਗਹ ਹੀ ਤਖ਼ਤ ਹੈ, ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ ਤਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ; ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਤਖ਼ਤ ਸੀ; ਹੁਣ ਇਹ ਇਕ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਬਾਰ ਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਬੈਠਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਇਹ ਕੋਈ ਗੱਦੀ ਜਾਂ ਅਹੁਦਾ ਜਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਤਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ)। .ਜਦ ਗੁਰੀ ਜੀ ਉਥੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਗਹ ਨੂੰ ਤਖ਼ਤ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਤਖ਼ਤ ਰੱਖ  ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਕੋ ਜਿੰਨੀ ਅਹਮੀਅਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਵਧੇਰੇ ਪਾਕਿ (ਪਵਿੱਤਰ) ਤੇ ਕੋਈ ਘੱਟ ਪਾਕਿ, ਕੋਈ ਛੋਟਾ ਕੋਈ ਵੱਡਾ, ਕੋਈ ਪਹਿਲੋਂ ਕੋਈ ਪਿੱਛੋਂ ਨਹੀਂ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਪੱਖ

ਸਿੱਖਾਂ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਖ਼ਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ’ਚੋਂ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਹਾਸਿਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਵਾਸਤੇ (ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਾਂਙ) ਪੂਜਾ ਦੀ ਜਗਹ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਬੈਠਣਾ, ਪਾਠ ਸੁਣਨਾ, ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਕਥਾ ਸੁਣਨੀ ਸਿੱਖ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਨਾਂ ਸਿੱਖ ਅਧੂਰਾ ਹੈ, ਬੌਣਾ ਹੈ। ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਖੂਬੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਧਰਮਸਾਲ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਕੌਮੀ ਸੈਂਟਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਆ ਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਮਦਦ ਲੈ ਸਕਦਾ ਸੀ।  ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਹਰ ਧਰਮਸਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਸਰਾਂ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਤੇ ਲੋੜਵੰਦ ਵਾਸਤੇ ਉਥੇ ਆਸਰਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀੈ।ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਖੋਂ ਇਕ ਘਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸੰਗਤ, ਪੰਗਤ, ਲੰਗਰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਇੱਥੋਂ ਨਿਮਰਤਾ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ, ਹਉਮੈ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਰੂਹਾਨੀਅਤ, ਸੇਵਾ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਦਾ ਰੂਹਾਨੀ, ਇਲਮੀ, ਭਾਈਚਾਰਕ, ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਕੌਮੀ ਸਕੂਲ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸਕੂਲ ਜਾਏ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਇੰਞ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਏ ਬਿਨਾਂ ਸਿੱਖ ਅਧੂਰਾ ਹੈ।

ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੱਚੀ ਸੰਗਤ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਵਾਸਤੇ ‘‘ਸੱਚਖੰਡ’’ ਹੈ; ਸੱਚੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਵਸਦਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਹਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਵਿਚ (ਪਰ ਸੱਚੀ* ਸੰਗਤ ਵਿਚ) ਜਾਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਜਿਸ ਨੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪਾਉਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਕਬੂਲ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਜਾਣਾ ਪਏਗਾ ਤੇ ਜਾਣਾ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪਏਗਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦੀ ਨੂੰ ਭੁਲਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਸੱਚੀ ਸੰਗਤ* ਕੀ ਹੈ?  ਸੱਚੀ ਸੰਗਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਆਮ ਇਕੱਠ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਹ ਮਾਹੌਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਖਸਮ ਦੀ, ਰੱਬ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: ਸਤਸੰਗਤਿ ਕੈਸੀ ਜਾਣੀਐ॥ ਜਿਥੈ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੀਐ॥ (ਸਫ਼ਾ 72)

ਜੋ ਜਨ ਪਰਮਿਤਿ ਪਰਮਨੁ ਜਾਨਾ॥ ਬਾਤਨ ਹੀ ਬੈਕੁੰਠ ਸਮਾਨਾ॥ ਨਾ ਜਾਨਾ, ਬੈਕੁੰਠੁ ਕਹਾ ਹੀ॥ ਜਾਨੁ ਜਾਨੁ ਸਭਿ ਕਹਹਿ ਤਹਾ ਹੀ॥ ਕਹਨ ਕਹਾਵਨ ਨਹ ਪਤੀਅਈ ਹੈ॥ ਤਉ ਮਨੁ ਮਾਨੈ, ਜਾ ਤੇ ਹਉਮੈ ਜਈ ਹੈ॥ ਜਬ ਲਗੁ ਮਨਿ ਬੈਕੁੰਠ ਕੀ ਆਸ॥ ਤਬ ਲਗੁ ਹੋਇ ਨਹੀ ਚਰਨ ਨਿਵਾਸੁ॥ ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਇਹ ਕਹੀਐ ਕਾਹਿ॥ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਬੈਕੁੰਠੈ ਆਹਿ॥ (ਸਫ਼ਾ 325)

ਬੈਕੁੰਠ ਨਗਰੁ ਜਹਾ ਸੰਤ ਵਾਸਾ॥ ਪ੍ਰਭ ਚਰਣ ਕਮਲ ਰਿਦ ਮਾਹਿ ਨਿਵਾਸਾ॥(ਸਫ਼ਾ 742)
ਮੁਕਤਿ ਭੁਗਤਿ ਜੁਗਤਿ ਤੇਰੀ ਸੇਵਾ ਜਿਸੁ ਤੂੰ ਆਪਿ ਕਰਾਇਹਿ॥
ਤਹਾ ਬੈਕੁੰਠੁ ਜਹ ਕੀਰਤਨੁ ਤੇਰਾ ਤੂੰ ਆਪੇ ਸਰਧਾ ਲਾਇਹਿ॥ (ਸਫ਼ਾ 749)
ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਜਹ ਸਾਧ ਪਗ ਧਰਹਿ॥ ਤਹ ਬੈਕੁੰਠੁ ਜਹ ਨਾਮੁ ਉਚਰਹਿ॥ (ਸਫ਼ਾ 890)

ਸਿੱਖ ਆਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਉਹ ਜਗਹ ਹੈ ਜਿਥੇ ਧਰਮ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜੀਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਵਾਸਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਮੁਮਕਿਨ ਹੋ ਸਕੇ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹੋਰ ਸੰਗਤਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣੇ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰੇ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਂਟਰ ਹੀ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਰੂਹਾਨੀ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਤੇ ਤਾਲੀਮੀ (ਗਿਆਨ ਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ) ਮਰਕਜ਼ ਵੀ ਹੈ।

ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ, ਉਹ ਆਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਕਿਉਂ ਕਿ ਜੇ ਉਸ ਵਿਚ ਖ਼ੁਦ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਮੱਥਾ ਟਿਕਾਉਣ ਲਗ ਪਵੇਗਾ ਜਾਂ ਲੋਕ ਆਪ ਉਸ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਗ ਪੈਣਗੇ। ਫਿਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੁ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਗੇ; ਸਾਧ ਇਹੀ ਕੁਝ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ; ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੁ ਦਾ ਘਰ ਗਰਦਾਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਸੱਚੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ, ਬੰਦੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੰਗਤ ਦਾ ਵਾਸਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਬਲਕਿ ਬੰਦਾ ਸੱਚੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।।‘ਗੁਰਦੁਆਰੈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਸੁਣੀਐ’ (ਸਫ਼ਾ 1075); ਕੀਰਤਨ ਗੁਰੁ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹੈ; ਬੰਦੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਹਾਂ, ਸਿੱਖ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ, ਆਪਣੀ ਰੂਹ ਵਿਚ ਵਸਾਉਣਾ ਹੈ। ‘ਘਰ ਘਰ ਅੰਦਰ ਧਰਮਸਾਲ’ ਦਾ ਮਾਅਨਾ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦੇ ਘਰ (ਮਕਾਨ) ਵਿਚ ਧਰਮਸਾਲ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ (ਦਿਲ) ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਬੰਦੇ ਦਾ ਦਿਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਣਾ; ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਂ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ/ ਪ੍ਰਦਖਣਾ

ਪਰਿਕਰਮਾ ‘ਪਰਿ’ ਅਤੇ ‘ਕਰਮ’ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ‘ਪਰਿ’ ਦਾ ਮਾਅਨਾ ਹੈ: ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ, ਇਰਦ ਗਿਰਦ, ਇਧਰ ਉਧਰ; ਅਤੇ ‘ਕਰਮ’ ਦਾ ਮਾਅਨਾ ਹੈ ਕੰਮ, ਕਾਰਜ, ਕਾਰਵਾਈ। ਪ੍ਰਕਰਮਾ/ ਪਰਕਰਮਾ/ ਪਰਿਕਰਮਾ ਦਾ ਮਾਅਨਾ ਹੈ: ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ; ਯਾਨਿ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਦੁਆਲੇ (ਇਕ ਜਾਂ ਵਧ) ਚੱਕਰ ਲਾਉਣਾ, ਚੁਤਰਫ਼ੇ ਫੇਰੀ ਦੇਣਾ, ਘੁੰਮਣਾ, ਗੇੜਾ ਦੇਣਾ। ਪ੍ਰਦਖਣਾ: ਪ੍ਰਦਖਣਾ ਦਾ ਮਾਅਨਾ ਹੈ: ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਣਾ (ਘੁੰਮਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇਵੀ/ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਜਾਂ ਅੱਗ ਦੀ ਵੇਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੋਵੇ)। .ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਵਿਚ ਦੇਵੀ ਦੁਆਲੇ ਇਕ, ਸ਼ਿਵ ਦੁਆਲੇ ਡੇਢ, ਗਣੇਸ਼ ਦੁਆਲੇ 3, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੁਆਲੇ 4, ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ 6, ਅੱਗ ਦੁਆਲੇ 7 ਚੱਕਰ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿਚ ਕਰਮਕਾਂਡ ਦੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ (1823) ਮਗਰੋਂ, ਜਦ ਨਿਰਮਲਿਆਂ (ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ, ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸੰਭਾਲਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ‘ਪਰਿਕਰਮਾ’ ਵੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ‘ਮਰਿਆਦਾ’ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਵਾਸਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਜਾ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨੀ ਡਿਊਢੀ ਜਾਣ ਦਾ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। (ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬੇਸਮਝ ਸਿੱਖ ਅੱਜ ਵੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)। .ਇਹ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ/ਦੇਵਤਾ ਵਾਂਙ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਦੁਆਲੇ ਪਰਿਕਰਮਾ/ਪ੍ਰਦਖਣਾ ਦਾ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਕਰਨਾ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਸਓਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕੁਝ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ‘ਪ੍ਰਦਖਣਾ’ ਦੀ ਨਕਲ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਗਹ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਬੈਠ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣ ਮਗਰੋਂ।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣਾ: ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣਾ ਇਕ 'ਭਾਵਾਤਮਕ' ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ (ਭਾਵਾਤਮਕ ਕਾਰਵਾਈ ਹੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ); ਇਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਾਕ/ਬਚਨ/ਸਿਖਿਆ ਮੰਨਣ ਵਾਸਤੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਣਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਪਰਕਰਮਾ ਸਿਰਫ਼ ਗੇੜੇ ਦੇਣ ਦਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਕੌਣ ਅਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ?

ਅਜਿਹਾ ਅਸਥਾਨ, ਜਿਹੜਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦੁਆਰਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਥੋਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭਣਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਤਾਰੀ ਹੋਵੇ। ਉੱਥੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਤਾਂ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਗੀਆਂ ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਵਿਚ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੋਵੇ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸ਼ਖ਼ਸ ਕਰਨਗੇ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪ ਦਸਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਮਿਸਾਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਸਿੱਖ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਪਈ ਸੀ। 16 ਅਗਸਤ 1604 ਦੇ ਦਿਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਥਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਗਈ। ਜਦੋਂ 31 ਦਸੰਬਰ 1612 ਦੇ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੱਕ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਗੇ ਸਨ ਤਾਂ ਆਪ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਗਏ ਸਨ (ਸੇਵਾ ਸੌਂਪੀ ਸੀ ਕੋਈ ਅਖੌਤੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਬਣਾ ਗਏ)। ਇੰਞ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਧਰਮਸਾਲਾ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਪਿੰਡ ਨਾਨੋਕੇ ਦੇ ਭਾਈ ਲੰਗਾਹ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1698 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਵਾਸਤੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਆਪ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਈ ਭੂਪਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕੋਇਰ ਸਿੰਘ ਚੰਦਰਾ, ਭਾਈ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ। 5-6 ਦਸੰਬਰ 1705 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡਿਆ ਤਾਂ ਆਪ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਭਾਈ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਦਾਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਗਏ ਸਨ। ਇੰਞ ਹੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ (ਨੰਦੇੜ) ਦੇ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਦਾਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਿਸਲਾਂ ਵੇਲੇ ਵੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਜਥੇਦਾਰ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਲੀਲ੍ਹ (ਸ਼ਹੀਦ) ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਸੀ। ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਲ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਮਿਸਲ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਵਕਤ, ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹਗਾਹਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ, ਇਹ ਸੇਵਾ ਉਦਾਸੀ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਨੇ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਚੜ੍ਹਾਵਾ ਵਧ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਲਾਲਚੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਚੰਚਲ ਸਿੰਘ, ਤੇ ਮਗਰੋਂ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ, ਨੇ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲੀ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਬਾਬਾ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਤੇ ਫੇਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆ ਗਈ ਜੋ 1920 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸੰਭਾਲਿਆ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਨਾਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਰਿਹਾ। ਕੀਰਤਪੁਰ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸੋਢੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਵਿਚ ਠੀਕ ਚਲਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਸਲਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮਹੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ

ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਚਾਰ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ (ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ), ਲੰਗਰ, ਸਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ-ਗੁਰਮੁਖੀ, ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਤੇ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਪੜਾੳ੍ਹਣ ਵਾਸਤੇ ਸਕੂਲ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਚਾਰੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਗੁਰਦਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਹੀਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਨਗਾਰਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਨਾਸਿਬ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਜਾਇਆ ਵੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕਈ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਸਪਤਾਲ ਵਗੈਰਾ ਵੀ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਖ ਜਗਹ ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੁਮਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਢਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਬੈਠੇ ਜਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਸਿੱਖ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਚੌਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਦਬ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ (ਚੌਰ ਮੱਖੀਆਂ ਹਟਾਉਣ ਜਾਂ ਹਵਾ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ)। .ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਘਿਉ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਲਣਾ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਘੰਟੀਆਂ ਵਜਾਉਣਾ, ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰਨਾ, ਸਿੱਖੀ ਅਸੂਲਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੈ। ਕਈ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਜਾਂ ਕੁੱਜਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਭਾਂਡਾ ਰੱਖ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਕਿ (ਪਵਿੱਤਰ) ਜਲ ਜਾਂ ਅਖੌਤੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਬੇ-ਸਮਝੀ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ ਜਿੰਨਾ ਸਾਫ਼, ਪਰ ਸਾਦਾ, ਹੋ ਸਕੇ ਬੇਹਤਰ ਹੈ। ਵਾਧੂ ਦੀ ਸਜਾਵਟ, ਚਮਕ-ਦਮਕ, ਤੜਕ-ਭੜਕ, ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਵਗੈਰਾਂ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਭਟਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ, ਪਾਠ, ਕਥਾ ਸੁਣਨ ’ਚ ਰੋਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ ਵਿਚ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਾਉਣਾ, ਇਬਾਰਤਾਂ ਜਾਂ ਜੈਕਾਰੇ/ ਨਾਅਰੇ ਲਿਖਣੇ ਵੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਵਾਸਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਲੰਗਰ-ਹਾਲ, ਦਫ਼ਤਰ, ਕੌਰੀਡੋਰ ਤੇ ਲਾੱਬੀ ਵਰਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਸਭ ਨਕਲੀ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਡਲ ਬਿਠਾ ਕੇ ਜਾਂ ਖ਼ਿਆਲੀ ਉਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਹਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕੁਝ ਵਿਚ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਾਸੋ-ਹੀਣੀ ਸੂਰਤ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਗ੍ਹਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਨਕਲੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਗਹ ’ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕੁਝ ਤਵਾਰਖ਼ੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਿਸਲਾਂ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਸਨ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਤਵਾਰੀਖ਼ੀਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸਮੇਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਹੀ ਅਸਥਾਨ ਸਨ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪ ਬਣਾਏ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਰਨ ਪਿੱਛੋਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਧਿਆਨ ਸਿੰਹ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਹ ਤੇ ਹੀਰਾ ਸਿੰਹ ਡੋਗਰਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ (ਮਿਸਰ-ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਚੰਦ, ਭਿਵਾਨੀ ਦਾਸ, ਰਾਮ ਸਿੰਹ, ਸੁਖ ਰਾਜ, ਗੰਗਾ ਰਾਮ, ਬੇਲੀ ਰਾਮ, ਰੂਪ ਲਾਲ, ਕਿਸ਼ਨ ਲਾਲ, ਅਯੁਧਿਆ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਦੀਨਾ ਨਾਥ, ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ, ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਵਗ਼ੈਰਾ) ਹਾਕਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰਮਲੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਅਯਾਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਆਪਣੇ ਹੇਠ ਲੈਣ ਲਈ ਪੰਜ ਸਾਲ (1920 ਤੋਂ 1925 ਤਕ) ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਕਰਨੀ ਪਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਬਹੁਤਿਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਪੰਥਕ ਤਰੀਕੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। 1920 ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਦਾ 90% ਹਿੱਸਾ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਤੇ ਐਂਟੀ-ਸਿੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

Purewal's Nanakshai calender CHALLENGE by Dr Dilgeer


ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਸਬੰਧੀ ਸਵਾਲ Dr Harjinder Singh Dilgeer

ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਸਬੰਧੀ ਸਵਾਲ


ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਅਖੌਤੀ 'ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ' ਕੈਲੰਡਰ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਾਸਤੇ ਗ਼ੈਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਬੂਥਾਪੋਥੀ (ਫ਼ੇਸਬੁਕ) 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋਵਾਂਗਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੋਸਟ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਵਾਲ ਪੋਸਟ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਸਮਝ ਸਕਾਂ ਕਿ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੈ?  ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਕੋਲ (ਜਾਂ ਸਾਰੇ ਰਲ ਕੇ ਹੀ ਸਹੀ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਸਹੀ ਦੇਣ ‘ਟੂ ਦ ਪੁਆਇੰਟ’ ਦੇਣ ਐਂਵੇਂ ਇਧਰ ਉਧਰ ਦੀਆਂ ਜਾਂ ਝੱਖਾਂ ਨਾ ਮਾਰਨ। (ਡਾ: ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)

ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਸਬੰਧੀ ਸਵਾਲ

1.ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬਿਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੰਮਤ ਦੇ ਉਹੀ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਮਹੀਨੇ (ਚੇਤਰ ਤੋਂ ਫੱਗਣ ਤਕ) ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਿਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੰਮਤ ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਕੀ ਹੈ?

2.ਬਿਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੰਮਤ ਵਾਂਗ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੀ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਇਹ ਵੀ ਚੇਤਰ ਤੋਂ (ਚੇਤ ਵਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਾਂ ਪਹਿਲੀ ਚੇਤਰ ਤੋਂ) ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਿਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੰਮਤ ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਕੀ ਹੈ?

3. ਬਿਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੰਤ ਵਾਂਙ ਇਸ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਚ ਵੀ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ, ਮੱਸਿਆ ਤੇ ਪੂਰਨਮਾਸੀਆਂ ਹਨ।ਇਸ ਵਿਚ ਬਿਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਸੰਮਤ ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਕੀ ਹੈ? ਹਾਂ, ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੈ (ਉਹ ਚਾਲਾਕੀ ਵੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੱਕ ਸੰਮਤ ਤੋਂ 13-15 ਦਿਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ)। ਪਰ, ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਂਦ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ; ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।

4.ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਆਧਾਰ 1999 ਸੰਨ ਹੈ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਸਾਲ (1469) ਨਹੀਂ, ਖਾਲਸਾ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਲ (1699) ਵੀ ਨਹੀਂ; ਫਿਰ ਇਸ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜਾਂ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਢੁਕਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ?

5. ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ “ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮੁੱਦਾਅ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨਹੀਂ ਖਗੋਲ, ਭੂਗੋਲ ਤੇ ਅੰਕ ਗਣਿਤ ਦਾ ਹੈ”। .  ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ‘ਖਗੋਲ, ਭੂਗੋਲ ਤੇ ਅੰਕ ਗਣਿਤ’ ਦਾ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਿੱਖੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਦੀ ਹੈ।

6. ਇਕ ਹੋਰ ਯ੍ਹਭਲੀ ਇਹ ਮਾਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸਾਖੀ ਕਦੇ ਜੂਨ ਕਦੇ ਜੁਲਾਈ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੇ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਵੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਲੀਲ ਦਾ ਅਧਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ (24 ਘੰਟੇ) ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 23 ਘੰਟ 56 ਮਿੰਟ 4.1 ਸੈਕੰਡ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੀ ਸ਼ਾਇਦ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ (ਪਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ 99.99% ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ) ਕਿ ਜਦ ਧਰਤੀ ਬਣੀ ਸੀ ਤਾਂ ਦਿਨ 6 ਘੰਟੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ; 40 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਲ 410 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਯਾਨਿ ਦਿਨ 21 ਘੰਟੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਸਾਲ 365.2422 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਗਲੋਬ ਦੀ ਚਾਲ ਤੇਜ਼ ਸੀ ਤਾਂ ਦਿਨ ਹੋਰ ਵੀ ਨਿੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਇਸ ਦੀ ਚਾਲ ਘਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਦਿਨ ਹੋਰ ਵੀ ਲੰਮਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ ‘ਸ਼ਾਇਦ’ 350 ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ।

ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਾਲਤ, ਗਤੀ, ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ਖ਼ਸ (ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਤਾਂ, ਸਾਧੂਆਂ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀਆਂ, ਬਾਬਿਆਂ, ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ – ਹਾ ਹਾ ਹਾ) ਕੋਈ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ੀਨਗੋਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਮੰਨ ਲਓ ਜੇ ਦਿਨ ਲੰਮਾ ਜਾਂ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸਾਲ ਵੱਡਾ/ਛੋਟਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ? ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿਚ ਮਿੰਟਾਂ ਸਕਿੰਟਾਂ, ਮਹੂਰਤ, ਸਮਾਂ, ਪਲ ਘੜੀ ਦੀ ਕੋਈ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਵਿਸਾਖ ਮਹੀਨਾ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਆਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?

7. ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਿਰ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਕਲੰਡਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੈ?

8. ਇਕ ਕੁਫ਼ਰ ਇਹ ਵੀ ਤੋਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਵਖਰੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ; ਸਿੱਖ ਵਿੱਲਣਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਵਾਹ ਓਏ ਮਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨੋ! ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਕੈਲੰਡਰ ਕਰ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਲ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਕਰ ਕੇ ਹੈ, ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕਰ ਕੇ ਹੈ, ਕੇਸਾਂ ਤੇ ਦਸਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਵਖਰਾ ਧਰਮ, ਵਖਰੀ ਕੌਮ ਤੇ ਨਸਲ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। 

9. ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਕੌਮ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੈਲੰਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਨਿਰੀ ਗੱਪ ਹੈ। ਬੋਧੀਆਂ, ਜੈਨੀਆਂ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਕੈਲ਼ੰਡਰ ਨਹੀਂ। ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਖਰੀ ਪਛਾਣ ਕੋਈ ਨਹੀਂ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਕਰ ਕੇ ਹੈ।

10. ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਗ਼ੈਰ-ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਪਤਾ ਤਕ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਮੇਰਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਕਰੋੜ ਪਿੱਛੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਰ, ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਪਰ ਦਸ ਲੱਖ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਸਿੱਖ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਦਿਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਦੀ, ਜਨਮ ਦਿਨ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਮਾਗਮ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਨਹੀਂ ਮਨਾਉਂਦਾ: ‘ਅਸੀਂ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਫਲਾਣੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਮੁਤਾਬਿਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਦਿਨ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ/ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ’; ਸਾਰੇ ਚਾਲੂ ਕੌਮਾਂਤਰੀ (ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ) ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਦਿਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਹ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ? ਕੌਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਤਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ਮੱਰਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕਰਦੇ ਹੋਣ। ਸਿੱਖ ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਹੀ ਮਨਾਉਣਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਸਗੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਉਲਟ ਹਨ। ਯਾਨਿ ਇਹ ਕੈਲੰਡਰ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਇਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਨੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਚੋਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ, ਮੱਸਿਆ, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀਆਂ ਹਟਾ ਦਿਓ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਛਾਪੋ, ਤਾਂ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ: “ਫਿਰ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੀ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ?”, ਯਾਨਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਨੂੰ ਪੱਕਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਹੈ।

11. ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਉੇਠੇਗਾ ਕਿ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮਸਲਾ ਕਿਵੇਂ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ? ਜਵਾਬ: ਸਾਰਾ ਮਸਲਾ ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਬਿਕਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਂਞ ਤਾਂ ਇਹ ਝੂਠ ਹੈ; ਗੁਰੁ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਚੰਨ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਰ ਸਾਲ ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਸੀਬਤ ਪੈ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਈਦ ਵੀ ਹਰ ਸਾਲ ਵੱਖ ਵਖ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ੇ (ਰਮਜ਼ਾਨ ਦਾ ਮਹੀਨਾ) ਵੀ ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਕਦੇ ਜਨਵਰੀ ਵਿਚ ਤੇ ਕਦੇ ਜੂਨ ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ। ਇੰਞ ਹੀ ਇਸਾਈਆਂ ਦਾ ‘ਗੁੱਡ ਫ਼ਰਾਈ ਡੇਅ’ ਵੀ ਹਰ ਸਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਨਾਂ ‘ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਯਹੂਦੀ ਵੀ ਚੰਨ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।  ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਉਂ ਮੂਰਖ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਚਲੋ, ਜੇ ਆਪਾਂ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਦਾ ਨੁਕਤਾ ਹੀ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਦਿਨ ਨੀਅਤ ਕਰ ਕੇ ਹਰ ਸਾਲ ਉਸੇ ਤਾਰੀਖ਼ ‘ਤੇ ਮਨਾ ਲਿਆ ਜਾਇਆ ਕਰੇ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ਸਤਵੀਂ ਸੰਮਤ 1718, ਯਾਨਿ 18 ਦਸੰਬਰ 1661 (ਇਕ ਰਿਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ਸਤਵੀਂ ਸੰਮਤ 1723, ਯਾਨਿ 22 ਦਸੰਬਰ 1666) ਹੈ (ਖ਼ੈਰ ਤਵਾਰੀਖ਼ਦਾਨ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ)। .ਸੋ ਇਹ ਦਿਨ ਸਦਾ ਵਾਸਤੇ ਹਰ ਸਾਲ 18 (ਜਾਂ 22 ਜਿਸ ‘ਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਵੇ) ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਹੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੁਰੇਵਾਲੀਏ ਸਾਥੀ ਇਹ ਕਹਿਣਗੇ ਕਿ ਉਦੋਂ (1661 ਜਾਂ 1666 ਵਿਚ) ਤਾਂ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਸੀ ਤੇ 1752 ਵਿਚ ਜਦ ਉਸ ਦੀ ਜਗਹ ਹੁਣ ਵਾਲਾ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚ 12 ਦਿਨ (ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਜਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ 13, 14 ਦਿਨ) ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ, ਸੋ ਤਾਰੀਖ਼ ਜੂਲੀਅਨ ਦੀ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਹੈ। ਓ ਭਲੇਮਾਣਸੋ ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਮਿੱਥਣ ਲਗੇ ਹਾਂ ਤੇ ਉਹੀ ਮਿੱਥਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੇ ੲਕ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹਵਾਂਗਾ ਕਿ ਇਸਾਈ ਕ੍ਰਿਸਮ 25 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਰੀਖ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਥੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਹੈ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1752 ਵਿਚ (ਜਾਂ ਜਦ ਵੀ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਹੁਣ ਵਾਲਾ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 12, 13 ਦਿਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਕੇ ਤਾਰੀਖ਼ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ ਸੀ। ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੀਆਂ ਅਸਲ ਜਨਮ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਆਖ਼ਰੀ ਮੰਨ ਕੇ ਮਨਾ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਪੁਰੇਵਾਲੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

12. ਫਿਰ, ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਿ ਸਿੱਖ ਚੰਨ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਮੰਨਣ ਜਾਂ ਸੂਰਜ ਦਾ। ਓ! ਭਾਈ, ਇਸ ਦਾ ਧਰਮ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ? ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਹਰ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਕੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ, ਦਿਨਾਂ, ਮਿੰਟਾਂ, ਸਕਿੰਟਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮਹੂਰਤ ਕੱਢ ਕੇ ਮਨਾਉੇਣੇ ਹਨ? ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕੀ ਉਦੋਂ ਮਹੂਰਤ ਦੇ ਹਿਸਾਨ ਨਾਲ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੁ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮਸਲਾ ਜੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਤ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਹੈ?

13. ਆਖ਼ਰੀ ਸਵਾਲ
ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਕੈਲੰਡਰ (ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਦਸੰਬਰ ਵਾਲਾ) ਹੀ ਵਰਤਣਾ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਂਦ ਦੀ  ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ; ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਹਾਂ, ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਇਹ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਨਮ ਦਿਨ, ਦੀਵਾਲੀ, ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਵਗ਼ੈਰਾ ਨਹੀਂ ਮਨਾਏ ਜਾਣੇ। ਲੈ ਦੇ ਕੇ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਜਾਂ ਦੋ ਕੂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਉਹ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਤਾਂ ਇਕੋ ਵਾਰ ਸਦਾ ਵਾਸਤੇ ਕੱਢ ਲੈਣੀਆਂ (ਜਾਂ ਕੱਢ ਲਈਆਂ) ਹਨ। ਯਾਨਿ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਕੱਢਣ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਕੈਲੰਡਰ ਬੇਮਾਅਨਾ ਹੈ, ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਹੈ।

ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਿਦ ਕਿਉਂ ਤੇ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ?

ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਿਦ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ:
1. ਉਹ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਿਕਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਪੰਡਤ ਕੱਢਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੋਰਾ ਝੂਠ ਹੈ। ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨਾਲ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਚੰਨ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਪੰਡਤ ਨਹੀਂ ਕੱਢਦੇ। ਇਹ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਸੰਨ 2300 ਤਕ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਕੈਲੰਡ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਹ ਵੀ ਝੂਠ ਹੈ ਕਿ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਈਸਾਈਆਂ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਪੋਪ ਗਰੈਗਰੀ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਕੈਲੰਡਰ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਕੈਲੰਡਰ ਨੇ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ-ਸਾਰਤਾ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ।

2. ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਵਿਚ ਉਹ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਹਰ ਗੱਲ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ‘ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਸਾਬਕਾ ਕਮੇਟੀ ਵਾਲੇ (ਸਰਨਾ ਗਰੁੱਪ) ਸਨ ਜਾਂ ‘ਸਾਬਕਾ ਖਾੜਕੂਆਂ’ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ (ਸਾਰੇ ਨਹੀਂ) ਗਰੁੱਪ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਹਰ ਗੱਲ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਦਲੀਲ ਜਾਂ ਅਸੂਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ।

3. ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਵਾਸਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਜ਼ਿਦ ਉਹ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਅੜੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਬਣਾ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਇਸ ਮਜ਼ਮੂਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉਹ ਭਾਵੇ ਲਾਜਵਾਬ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣਗੇ, ਪਰ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਵਾਰ ਇਸ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਕਰ ਚੁਕੇ ਹਨ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ “ਮੈਂ ਨਾ ਮਾਨੂੰ” ਵਾਲੀ ਅੜੀ ਤੋਂ ਹਟਣਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਮਨਹਠ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਮਨ ਹਠ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮਨਮੁਖ, ਮੂਰਖ ਤੇ ਗਧੇ ਨਾਲ ਤਸ਼ਬੀਹ ਦੇਂਦੀ ਹੈ।



ਪੁਰੇਵਾਲੀਆਂ ਦਾ 8 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014 ਦਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ੋਸ਼ਾ

ਪੁਰੇਵਾਲੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ੋਸ਼ਾ ਇਹ ਛੱਡਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਿਕਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਪੂਰਨ ਨਹੀਂ; ਇਸ ਵਿਚ ਨੁਕਸ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ੋਸ਼ੇ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਇਕ ਲੇਖ “ਸਾਇੰਸ ਬਿਹਾਈਂਡ ਸੋਲਰ ਵ ਲੂਨਰ ਕੈਲੰਡਰਜ਼” ਦੀ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ 1500 ਸਾਲ ਵਿਚ ਸਾਲ 23 ਦਿਨ ਛੋਟਾ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਪਰ 6 ਨੰਬਰ ਨੁਕਤੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਸ ਚੁਕਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਸਾਲ 410 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਯਾਨਿ ਦਿਨ 21 ਘੰਟੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਸਾਲ 365.2422 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਗਲੋਬ ਦੀ ਚਾਲ ਘਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਦਿਨ ਹੋਰ ਵੀ ਲੰਮਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਲ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ ‘ਸ਼ਾਇਦ’ 350 ਜਾਂ 300 ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ। ਫਿਰ ਉਦੋਂ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਬੇਮਾਅਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਜੇ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਨਾਲ ਕਿਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿਚ ਬਰਫ਼ ਪੈਣ ਲਗ ਪਈ ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਵਿਸਾਖ-ਜੇਠ ਦੀ ਗਰਮੀ ਪੈਣ ਲਗ ਪਈ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲੀਏ ਵਿਸਾਖੀ ਤੇ ਦਸਮ ਪਤਾਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪੁਰਬ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰਨਗੇ?

ਮੈਂ ਇਸ ‘ਪੁਰੇਵਾਲੀ ਟੋਲੇ’ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਘੰਟੇ, ਮਿੰਟ, ਦਿਨ, ਧਰਤੀ ਦਾ ਚਾਲ, ਗ੍ਰਹਿ, ਸੂਰਜੀ, ਚੰਨ ਦੇ, ਵੱਡੇ ਦਿਨ, ਛੋਟੇ ਦਿਨ ਦਾ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ? ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਜਾਂ ਇਕੋ ਦਿਨ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੇ ਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਦੇ ਦਿਨ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਹੋ ਵੀ ਜਾਵੇ (ਜੋ ਨਾਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ਕਿਉਂ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਉਪਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਵੀ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ) ਤਾਂ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪਵੇਗਾ। 

ਚਲੋ ਜੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਦਿਨ ਨੀਅਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਨਵੇਂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਕੌਮ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਸਰਮਾਇਆ ਤੇ ਸਮਾਂ ਇਸ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਡਰਾਮੇ ਵਾਸਤੇ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੇਮਾਅਨਾ ਹਰਕਤ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੌਮ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਫੁੱਟ ਪੈ ਚੁਕੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਨਾ ਕੁਝ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਆਸ ਹੈ। ਹਾਂ, ਇਸ ਨਾਲ ਕੌਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮਸਲੇ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਦੋ ਨੰਬਰ ਦੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਬੇਮਾਅਨਾ ਡਰਾਮਾ ਮੁਖ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇੰਞ ਇਹ ਕੈਲੰਡਰ ਕੌਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਵਾਸਤੇ ਸੋਨਾ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਮਾਅਨਾ ਲਹਿਰ ਪਾਸੇ ਟੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਘੰਟੇ, ਮਿੰਟ, ਦਿਨ, ਧਰਤੀ ਦਾ ਚਾਲ, ਗ੍ਰਹਿ, ਸੂਰਜੀ, ਚੰਨ ਦੇ, ਵੱਡੇ ਦਿਨ, ਛੋਟੇ ਦਿਨ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਉਲਾਝਾਉਣ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।


ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ

-2-

ਸ਼ਰਮਨਾਕ! ਘਟੀਆ!! ਹੋਛਾ ਪਰਚਾਰ
(ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਸਬੰਧੀ)

ਸ. ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ, (ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ) ਸ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ, (ਅਤੇ ਹੁਣ) ਸ. ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੋਲਡੀ ‘ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ’ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਹਿਮਾਇਤੀ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਮੁਬਾਰਿਕ। ਮੈਂ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਇਸ ਸੋਚ ਦੇ ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜੋ ਮੈਂ 2003 ਤੋਂ ਹੀ ਲਿਖਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ; ਪਰ ਅੱਜ ਤਕ ਪੁਰੇਵਾਲ ਧੜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਬੰਦਾ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਿਆ।

ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵਾਂ ਨੇ ਇਕ ਸ਼ਰਮਨਾਕ! ਘਟੀਆ!! ਹੋਛਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ 7 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014 ਦੇ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਸ. ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾਭਲੀ ਨੇ ਇਕ ਲਿੰਕ ਭੇਜਿਆ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਇਹ ਕਿਸੇ  ‘ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ’ ਦੇ ‘ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਨਿਊਜ਼’ ਨਾਂ ਦੇ ਵੈਬ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ “ਸ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਪੱਤਰ’ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ, ਸ ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੋਲਡੀ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਲਿਖਤ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਖ਼ਾਸ ਨੁਕਤੇ ਉਠਾਏ ਗਏ ਸਨ:

ੳ. ਮੈਂ ਹਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬਲਾੱਕ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਹਿਮਾਇਤੀ ਹੈ

ਅ. ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਸਬੰਧੀ ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ/ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਚੁਕੇ ਹਨ।

ੲ. “ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮੁੱਦਾਅ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨਹੀਂ ਖਗੋਲ, ਭੂਗੋਲ ਤੇ ਅੰਕ ਗਣਿਤ ਦਾ ਹੈ”। .ਮੈਂ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੇਠਾਂ ਪੰਜ ਨੰਬਰ ਨੁਕਤੇ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸ਼ਰਮਨਾਕ! ਘਟੀਆ!! ਤੇ ਹੋਛਾ ਪਰਚਾਰ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਸ ਲਿੰਕ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ‘ਐਡਮਨਿਸਟਰੇਟਰ’ ਨੇ ਇਕ ਸਕਿੰਟ ਵਿਚ ਹੀ ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮਗਰੋਂ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ‘ਦਿਲਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੇ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ’। .ਕਮਾਲ ਦੀ ਬਦਮਾਸ਼ੀ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਮਿਟਾ ਦਿਓ ਤੇ ਉਲਟਾ ਕਹੋ ਕਿ ‘ਜਵਾਬ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੇ’। .ਇਹ ਹੋਛਾਪਣ ਹੈ।


ਖ਼ੈਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਏਥੇ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ:

ਜਵਾਬ

ੳ. ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਹੀ ਬਲਾੱਕ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਘਟੀਆ ਗੱਲਾਂ ਜਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਜਾਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ‘ਤੇ ਉਤਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਂ, ਜੋ ਜਾਣ ਬੁਝ ਕੇ ਅਤੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪੰਙਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਪੇਜ/ਪੋਸਟਿੰਗ ‘ਤੇ ਗ਼ਲਤ ਪੋਸਟ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਬੇਵਜਹ ਮੈਨੂੰ ਉਲਝਾ ਕੇ ਮੇਰਾ ਸਮਾਂ ਖਰਾਬ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਮੈ ਉਸ ਨੂੰ ਬਲਾੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ‘ਅਨਫ਼ਰੈਂਡ’ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸ. ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੋਲਡੀ ਨੇ ਸੁਖਪ੍ਰੀਤ ਊਦੋਕੇ ਸਬੰਧੀ ਮੇਰੀ ਇਕ ਪੋਸਟ ‘ਤੇ ਇਕ ਤਾਂ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦੇ ਪੇਜ ਦੀ ਪੋਸਟਿੰਗ ਮੇਰੀ ਪੋਸਟਿੰਗ ‘ਤੇ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਡਿਫ਼ੈਂਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸੇ ਪੋਸਟ ‘ਤੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਨੁਕਤਾ ਛੇੜਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨਫ਼ਰੈਂਡ ਕਰ ਦਿੱਤਾ (ਬਲਾੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ) ਕਿਉਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਉਸ ਪੋਸਟ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਸ ਗੱਲ ਵਾਸਤੇ ਪੋਸਟ ਪਾਈ ਹੋਵੇ ਉਸ ਸਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੋ ਤਾਂ ਵਾਜਬ ਹੈ; ਪਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਛੇੜ ਕੇ ਮੇਰੇ ਪੇਜ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਖ਼ਸ ਦੀ ਬੇਵਜਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਦਲਾਲੀ ਕਰੋ ਤਾਂ ਅਨਫ਼ਰੈਂਡ ਕਰਨਾ ਗ਼ਲਤ ਨਹੀਂ।

ਅ. ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲੀਏ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਸਬੰਧੀ ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਚੁਕੇ ਹਨ; ਇਹ ਕੋਰਾ ਝੂਠ ਹੈ।ਪੁਰੇਵਾਲੀਏ ਕੈਲੰਡਰ  ਸਬੰਧੀ ਮੇਰੇ ਸਵਾਲ ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੇ ‘ਨੋਟਜ਼’ ਵਿਚ ਪਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹ ਨੋਟ ਸਾਰੀ ‘ਪਬਲਿਕ’ ਵਾਸਤੇ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ‘ਫ਼ਰੈਂਡਜ਼’ ਵਾਸਤੇ। ਉਸ ਨੋਟ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਪਬਲਿਕ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਅਨਫ਼ਰੈਂਡ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਫ਼ਰੈਂਡ ਨਾ ਬਣੇ ਹੋਣ। ਦਰਅਸਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੇਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ।

KESRI is not Sikh colour


ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਬਾਰੇ ਮੇਰਾ ਚੈਲੰਜ (ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)

ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਬਾਰੇ ਮੇਰਾ ਚੈਲੰਜ (ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)

ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਬਾਰੇ ਮੇਰਾ ਚੈਲੰਜ

(ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)

ਮੇਰਾ ਚੈਲੰਜ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਾਲ, ਮਿਸਲ ਕਾਲ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨੀਲੇ ਦੀ ਜਗਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹਵਾਲਾ, 1850 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਦਿਖਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣ ਜਾਵਾਂਗਾ। 

ਕੁਝ ਚਿਰ ਤੋਂ, ਕੁਝ ਅਣਜਾਨ ਤੇ ਭੋਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ “ਕੇਸਰੀ” ਰੰਗ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਬਹੁਤਾ ਚਰਚਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰ ਕੇ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮਾਰਚ 2012 ਵਿਚ “ਕੇਸਰੀ” ਰੰਗ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ “ਕੇਸਰੀ ਲਹਿਰ” ਅਤੇ ਕੁਝ ਨੇ “ਕੇਸਰੀ ਸਿੱਖ ਸਟੁਡੈਂਟ ਫ਼ੈਰਡੇਸ਼ਨ” ਵੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਸੀ; ਪਰ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਹੁਣ ਕੁਝ ਚਿਰ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀਆਂ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ “ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਕਿ ਪੀਲਾ” ਵਾਲਾ ਮੇਰਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗ਼ਲਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਸੋਚ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਤਸੱਲੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਮੱਤ ਆਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਗ਼ਲਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

“ਕੇਸਰੀ” ਰੰਗ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਭਗਵਾ ਹਿੰਦੂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦਾ, ਭਗਵੇ ਤੇ ਕੇਸਰੀ ਦੇ ਮੇਲ ਵਾਲਾ ਲਸੂੜੀ ਜਿਹਾ ਰੰਗ ਹਿੰਦੂ ਨਿਰਮਲਿਆਂ ਦਾ ਹੈ; ਇੰਞ ਹੀ ਲਾਲ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦਾ ਤੇ ਹਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਵੇਲੇ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੀਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਫੜ ਕੇ ਜੂਝਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸੋਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਫ਼ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਲ ਕਾਲ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੀਲਾ ਸੀ। ਨੀਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲੈ ਕੇ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਿਲਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਵਾਲੀਆ ਮਿਸਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਮਿਸਲ ਦੇ ਜਥੇ (ਨਿਹੰਗ ਜਥੇ) ਕਾਇਮ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੀਲੇ ਹੀ ਹਨ।

11 ਮਾਰਚ 1783 ਦੇ ਦਿਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਵੀ ਨੀਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ‘ਤੇ ਡੋਗਰਿਆਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਤੇਜ ਰਾਮ ਮਿਸਰ-ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਨਿਸਟਰ ਲਾਲ ਚੰਦ ਮਿਸਰ-ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਬਣ ਗਏ (ਦੋਵੇਂ ੳਾਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲਿਖਣ ਲਗ ਪਏ ਸਨ) ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤੀ ਰੰਗ ਦੇ ਝੰਡੇ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।ਜਦ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ (ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਾ ਹੀ ਰਿਹਾ।

ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਭਗਵਾ ਰੰਗ ਉਦਾਸੀ-ਨਿਰਮਲਾ ਕਬਜ਼ੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਬਸੰਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਕੇਸਰੀ ਬਣ ਗਿਆ।ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਹੇਠ ਨੀਲੀ ਦਸਤਾਰ (ਅਕਾਲੀ ਫ਼ੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਝੰਡੇ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤ ਵਿਚ) ਦੀ ਲਹਿਰ ਚੱਲੀ ਸੀ। ਪਰ, ਜਦ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਹੋਰ ਦਰਜਨਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰਿਵਾਇਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਝੰਡਾ ਵੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ।

ਨੀਲਾ ਤੋਂ ਕੇਸਰੀ ਝੰਡੇ ਵੱਲ ਤੋਰਨਾ ਭਾਵੇਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੀ ਪਲਾਨਿੰਗ ਦਾ ਮੁਖ ਏਜੰਡਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਭੋਲੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਚਾਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੇਰਾ ਚੈਲੰਜ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਾਲ, ਮਿਸਲ ਕਾਲ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨੀਲੇ ਦੀ ਜਗਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹਵਾਲਾ, 1850 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਦਿਖਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣ ਜਾਵਾਂਗਾ। 

ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਝੰਡੇ ਲਾਹ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨੀਲੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫਹਿਰਾਉਣ।

ਦੇਖੋ ਕਿੰਨੇ ਕੂ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ!

Saturday, June 22, 2013

ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪਚਾਰ ਕਿਉਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ? (ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)

ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪਚਾਰ ਕਿਉਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?

(ਡਾਕਟਰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ)


(ੳ) ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੁਖ ਇਹ ਹਨ:

1. ਚੰਡੀ/ਦੁਰਗਾ/ਭਗਵਤੀ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਵਿਚ 3 ਵਾਰਾਂ (74-127 ਤਕ, 54 ਸਫ਼ੇ)
2. ਹਿੰਦੂ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ, ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਵਤਾਰ, ਰੁਦ੍ਰ ਅਵਤਾਰ (155-709, 555 ਸਫ਼ੇ), ਯਾਨਿ (54+555) 609 ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਕਾਲਪਨਿਕ ਹਿੰਦੂ ਅਵਤਾਰਾਂ, ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
3. ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਨਾਮ ਮਾਲਾ (717-808, 92 ਸਫ਼ੇ); ਯਾਨਿ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਹਨ।
4. ਚਰਿਤਰੋਪਾਖਯਾਨ (809-1388, 580 ਸਫ਼ੇ)+ਹਕਾਇਤਾਂ (1394-1428, 35 ਸਫ਼ੇ), ਕੁਲ 615 ਸਫ਼ੇ ਹਨ, ਯਾਨਿ ਕੰਜਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ।
5. ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕ (39-73, 35 ਸਫ਼ੇ), ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਮਿਥਹਾਕਸ ਗੱਪਾਂ ਤੇ ਦੂਜਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ 1685 ਤੋਂ 1696 ਤਕ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਨ।
6. ਫੁਟਕਲ (709-712, 4 ਸਫ਼ੇ), ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ (1389-94, 6 ਸਫ਼ੇ),
7. ਜਾਪੁ, ਸਵੈਯੇ, ਅਕਾਲ ਉਸਤਤ (1-38).

ਇੰਞ ਇਸ ਅਖੋਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ 609 ਸਫ਼ੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਨਾਲ (ਤੇ ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 20 ਸਫ਼ੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਹਾਸ ਦੀਆਂ ਗੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ), 615 ਸਫ਼ੇ ਕੰਜਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨਾਲ, 92 ਸਫ਼ੇ ਪੁਰਾਣੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹਨ। ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ (609 + 615 +  20 + 92) 1346 ਸਫ਼ੇ, ਯਾਨਿ 96%, ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ, ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਨਾ ਰੱਬ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਨਾ ਗੁਰੂ ਦੀ, ਨਾ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੀ, ਨਾ ਧਰਮ ਦੀ, ਨਾ ਰੂਹ ਦੀ। ਕਿੰਨੀ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਕਿਹੜਾ ਮੂੰਹ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਗੇ? ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਾਪ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪਾਪ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ!

(ਅ) ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਹੈ  ਹਰ ਇਕ ਸਿੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇਹ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ ਸੀ ਤਾਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜੇ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆ; ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ (ਦੋਵੇਂ ਗਰੁੱਪ) ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਨਹੀਂ; ਅਕਾਲੀ ਦਲਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਕਦੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ; ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਡੇਰੇ (ਸਣੇ ਭਿੰਡਰਾਂ ਗੁਰੱਪ ਦੇ ਡੇਰੇ: ਚੌਕ ਮਹਿਤਾ, ਸੰਗਰਾਵਾਂ, ਸੱਤੋਵਾਲੀ, ਲੰਮਾ ਜੱਟਪੁਰਾ) ਨੇ ਇਸ ਅਖੌਤੀ ਗ੍ਰੰਥ ਵਾਸਤੇ ਕਦੇ ਵੀ, ਜ਼ਰਾ-ਮਾਸਾ ਵੀ, ਮੁਹਿੰਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਚਲਾਈ ਸੀ? ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ 2006 ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ?

ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁਖ ਕਾਰਨ ਹਨ:

(1) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਤੋੜਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼

2004 ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਦੀ ਚੌਥੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮਨਾਈ ਸੀ ਅਤੇ 2008 ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮਨਾਉਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ’ ਦੀ ਅਹਮੀਅਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਣਾ ਸੀ। ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ’ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿਚ ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਛੁਟਿਆਉਣ ਵਾਸਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ ਸਾਜ਼ਸਾਂ ਘੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ (1999) ਤੋਂ ਇਕ ਦਮ ਬਾਅਦ ਘੜੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਾਧਾਂ ਦੇ ਵੱਗ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪਰਸਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਾਧਾਂ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਇਸ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕੋ-ਇਕ ਕਾਰਨ ਸੀ: “ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ 10 ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ; ਦੂਜਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਾਂ ਦੇ ਡੇਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਪੁੱਜੇ ੳਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਡੇਰਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਣ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ । ਅਜ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਘਟੋ ਘਟ 25 ਡੇਰੇ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧ ਹੈ ਅਤੇ 500 ਡੇਰੇ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਤਵਾਰੀਖ਼ੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਢੇ ਬਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ 15000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਗੁਰਦਆਰੇ ਹਨ ਪਰ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਅਤੇ ਆਮਦਨਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਲ ਆਮਦਨਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਣਾ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ, ਨਾਮਧਾਰੀ, ਨੂਰਮਹਿਲੀਆ, ਸਰਸਾ ਡੇਰਾ, ਭਨਿਆਰਾ ਵਗ਼ੈਰਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਇਸ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਤੋਂ ਵਖਰੀਆਂ ਹਨ।

ਦੂਜੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ 2006 ਵਿਚ ਘੜੀ ਗਈ ਜਿਸ ਹੇਠ ਅਖੋਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕਰਤੂਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। 13 ਨਵੰਬਰ 2006 ਦੇ ਦਿਨ ਦਿਆਲਪੁਰਾ ਭਾਈਕਾ ਵਿਚ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪਾਠ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਰੀਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਰੱਬ, ਨਾਮ, ਭਗਤੀ ਦਾ ਪਾਠ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਦੁਜੇ ਪਾਸੇ ਰਾਮ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਰੁਦਰ, ਨੇਹਕਲੰਕੀ, ਵਿਸ਼ਨੂ ਤੇ ਦੁਰਗਾ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਉਚਾਰੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਾਮ, ਭੋਗ ਕਰਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਸਨਾਂ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ ਘੜਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੇਸ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖ ਕੇ, ਪੱਗਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਕੰਜਰ ਹਰਕਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਮਾਸਾ ਵੀ ਸ਼ਰਮ ਨਾ ਆਈ। ਪਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਵਿਚ ਮੱਸਾ ਰੰਘੜ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੋ ਚੁਕਾ ਸੀ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਾਮੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਦਾ ਡੇਰਾ ਵਸ ਚੁਕਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ‘ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਮਲਾ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ?

2 ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼

ਇਸ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ  ਨਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਮੁਲਕ, ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ ਦਾ ਹਿਮਾਇਤੀ ਸੀ; ਉਦੋਂ ਤਾਂ 99% ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ (ਹੁਣ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘਟ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਘਟੀ ਹੈ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਵਖਰਾ ਤੇ ਵੱਡਾ ਲੇਖ ਲਿਖਾਂਗਾ)।  
ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਧਰਮ, ਵਖਰੀ ਕੌਮ ਤੇ ਵਖਰੀ ਨਸਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ  ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ‘ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਖਰੇਪਣ ਤੇ ਨਿਆਰੇਪਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ’ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜ਼ਾਹਰਾ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਹੀ, ਪਰ ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ 1997 ਤੋਂ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤੋਂ, ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ., ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ, ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ, ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਿਰਕੂ ਹਿੰਦੂ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਜਮਾਤਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਕਹਿਣ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਜ਼ੋਰਾਂ ਸ਼ੋਰਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਰੱਖੀ ਸੀ।ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਡੱਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1981 ਦੇ ‘ਸਿੱਖ ਵਖਰੀ ਕੌਮ ਹੈ’ ਦੇ ਐਲਾਨ-ਨਾਮੇ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬ ਪਰਚਾਰਿਆ- ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਫ਼ਿਰਕੂ ਹਿੰਦੂ ਪੱਤਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ।

(ੲ) ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਪਲਾਨਿੰਗ

ਇਸ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਵਾਸਤੇ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣ ‘ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ’ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਪਲਾਨ ਬਣਾਈ; ਉਹ ਸੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ।

ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕਾਲਪਨਿਕ ਹਿੰਦੂ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਸੁਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਧਾ ਭਰਨਾ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਅਹਿਮ ਐਕਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਇਹ ਹਨ: 

1. ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਧਰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਸਿਆਸਤ; ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ; ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਰੋਹ ਹੈ; ਯਾਨਿ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਪੂਰਨ ਹੈ। ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ 95% ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਮੈਂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਦਸ ਆਇਆ ਹਾਂ), ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਸੌਂਤਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੌਂ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
2. ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਇਕ ਪਾਠ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ 10, 20, 100 ਪਾਠ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਛੋਟਾ ਹੈ।
3. ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ, ਅਖੋਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੀਰਤਨ ਵਜੋਂ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚੋਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਾ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਦੇਣਾ ਅਣਐਲਾਨੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ  ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
4. ਸਾਧ ਟੋਲੇ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਕੇ ਜਾਂ ਘਟਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਸਤੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਗਾਣਿਆਂ ਦਾ ‘ਕੀਰਤਨ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਅੱਜ 90% ਸਾਧ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ; ਫਿਰ ਹੋਰ ਪਾਪ ਇਹ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ‘ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।। 
5. ਹੁਣ ਕਈ ਗੁਰਦੁਅਰਿਆਂ ਵਿਚ ਅਖੋਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ‘ਪ੍ਰਕਾਸ਼’ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੇਠਲੇ ਨੰਦੇੜ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਵਿਚ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਧ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਡੇਰੇ ‘ਤੇ ਸੀ। ਪਰ 2006 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ’ ਰਾਹੀਂ ਚੌਕ ਮਹਿਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤ ਕੇ ਤੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।


ਬਾਬਾ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ (ਬਾਕੀ ਸ਼ਹੀਦ) ਅਤੇ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ

ਕੁਝ ਭੋਲੇ ਲੋਕ (ਅਤੇ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੇ ਏਜੰਟ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਲੋਕ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ) ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀ ਸਨ, ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜੱਥਾ ਭਿੰਡਰਾਂ-ਮਹਿਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਜੱਥਾ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦੇ ਸੀ (ਅਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ) ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਹਿ/ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ। ਯਾਨਿ, ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰੂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲ ਕਿ ਰੱਬ ਹੈ।ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹੀ ਸੀ। ਦੂਜਾ, ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਹੁਤਾ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ (ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਤਰਜਮੇ ਅਤੇ ਚਰਿਤ੍ਰੋਪਾਖਯਾਨ ਵਰਗੇ ਗੰਦ ਮੰਦ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਜੇ ਉਹ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਤਾਂ ਸਾਇਦ ਉਹ ਇਸ ਕੂੜ ਕਬਾੜੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾ ਕਹਿੰਦੇ।ਇਕ ਹੋਰ ਗਪੌੜਾ ਇਹ ਪਰਚਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੂਨ 1984 ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀ ਸਨ ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਨਿਰੀ ਗੱਪ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਜੂਨ 1984 ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 90% ਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ (ਜਾਪੁ, ਸਵੈਯੇ, ਚੌਪਈ, ਅਕਾਲ ਉਸਤਤ ਤੇ ਇਕ ਦੋ ਹੋਰ ਛੱਡ ਕੇ, ਯਾਨਿ 90%) ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅੱਧਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਨਿਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਉਂਞ ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਵਾਲ ਵੀ ਉਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਇਹ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਸੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਬੁਰਛਾਗਰਦ ਸਿੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਗੇ; ਇੰਞ ਤਾਂ ਇਹ ਲੋਕ ਨੌਂ ਗੁਰੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਗੇ।


ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਅਸਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ?

ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਪਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਮਗਰੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਬਣਦੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ 10-20 ਸਾਲ ਤਕ ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦਾ ਰਸਤਾ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ (ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਨੀਕਰਨ, ਲਛਮਣਚੇਲਾ ਰਾਮ ਦੇ ਡੇਰੇ ਅਤੇ ਚਮਨ ਲਾਲ ਦੇ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ)।
ਇਸ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਇਹ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ “ਵੇਖੋ ਜੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।” ਨਿਰਮਲਾ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿਰਾਸ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਦਾ ‘ਪਾਠ’ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ, ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ:

ਰਾਮ ਵਾਸਤੇ:
ਦੋਹਰਾ: ਰਾਮ ਕਥਾ ਜੁਗ ਜੁਗ ਅਟਲ ਸਭ ਕੋਈ ਭਾਖਤ ਨੇਤ॥ਸੁਰਗ ਬਾਸ ਰਘੁਬਰ ਕਰਾ ਸਗਰੀ ਪੁਰੀ ਸਮੇਤ॥1॥
ਚੌਪੲ:॥
ਜੋ ਇਹ ਕਥਾ ਸੁਨੈ ਅਰੁ ਗਾਵੈ॥ ਦੂਖ ਪਾਪ ਤਿਹ ਨਿਕਟ ਨਾ ਆਵੈ॥

ਵਿਸ਼ਨੂ ਵਾਸਤੇ:
ਬਿਸਨ ਭਗਤ ਕੀ ਏ ਫਲ ਹੋਈ॥ ਆਧਿ ਬਯਾਧਿ ਛ੍ਵੈ ਸਕੈ ਨ ਕੋਈ॥ ਤ੍ਵਪ੍ਰਸਾਦਿ ਕਰਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸੁਧਾਰਾ॥ ਭੁਲ ਪਰੀ ਲਹੁ ਲੇਹੁ ਸੁਧਾਰਾ॥2॥ਦੋਹਰਾ: ਨੇਤ੍ਰ ਤੁੰਗ ਕੇ ਚਰਨ ਤਰ ਸਤੁਦ੍ਰਵ ਤੀਰ ਤਰੰਗ॥ ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਤ ਪੂਰਨ ਕੀਯੋ ਰਘੁਬਰ ਕਥਾ ਪ੍ਰਸੰਗ॥3(ਰਾਮ ਅਵਤਾਰ, ਬੰਦ 858-862)

ਮਾਤਾ (ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਪਾਰਬਤੀ) ਵਾਸਤੇ:
ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੀ ਹਮ ਪਰ ਜਗ ਮਾਤਾ॥ ਗ੍ਰੰਥ ਕਰਾ ਪੂਰਨ ਸੁਭ ਰਾਤਾ॥ਕਿਲਬਿਖ ਸਕਲ ਦੇਹ ਕੋ ਹਰਤਾ॥ ਦੁਸਟ ਦੋਖੀਅਨ ਕੋ ਛੈ ਕਰਤਾ॥26॥
ਸ੍ਰੀ ਅਸਧੁਜ ਜਬ ਭਏ ਦਇਆਲਾ॥ ਪੂਰਨ ਕਰਾ ਗ੍ਰੰਥ ਤਤਕਾਲਾ॥ਬਾਂਛਤ ਫਲ ਪਾਵੈ ਸੋਈ॥ ਦੂਖ ਨ ਤਿਸੈ ਬਿਆਪਤ ਕੋਈ॥ 27॥(ਚਰਿਤਰੋਪਾਖਯਾਨ, ਚਰਿਤ੍ਰ 405, ਬੰਦ 26-27)

ਇੰਞ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਲਾ ਫ਼ਰਕ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਿਟ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਨਿਆਰਾਪਣ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਿਆਰੀ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਵਖਰਾ ਮੁਲਕ, ਵਖਰੀ ਕੌਮ ਦਾ ਨਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਟ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜਦ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ ਇਕ ਹਨ ਤਾਂ ਫ਼ਰਕ ਕਾਹਦਾ? ਇਹ ਸੂਖਮ ਹਥਿਆਰ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਏਜੰਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਤਨਖ਼ਾਹਦਾਰ ਹਨ, ਕੁਝ ਬੇਸਮਝ ਤੇ ਮੂਰਖ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ‘ਬਰੇਨਵਾਸ਼’ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੀਮ ਹਿੰਦੂ ਸੋਚ ਵੱਲ ਟੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਚਾਲ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਹਿੰਦੂ ਮੁਖਧਾਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ।

ਥਰਡ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਮਯਾਬੀਆਂ

ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਾਸਿਲ (ਕਾਮਯਾਬੀ) ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਸਸਮਗ੍ਰੰਥੀ ਟੋਲਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਹਟ ਹੀ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 99% ਤਾਕਤ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ (ਯਾਨਿ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ) ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਐਵੇਂ ਦਿਖਾਵੇ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਰਾ ਮਾਸਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ; ਕਈ ਤਾਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਜ਼ਰਾ-ਮਾਸਾ ਨਾਂ ਵੀ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ। 

ਦੂਜਾ ਇਹ ਲੋਕ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਅਸਲੇ, ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਜਾਚ, ਸਿੱਲ਼ੀ ਦੇ ਲਾਸਾਨੀਪਣ ਦੀ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਗੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਤੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਹੋ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਿੱਖ ਮੰਦਰ’ ਬਣ ਲਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਥੇ ਜੋਤਾਂ ਜਗਦੀਆਂ ਹਨ, ‘ਖੰਡ ਪਾਠ’ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, 90 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਕੀਰਤਨ ਦਰਬਾਰ ਤੇ ਅਖੌਤੀ-ਸੰਤ ਸਮਾਗਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਇਸ ਦਿਖਾਵੇ ਅਤੇ ਡਰਾਮੇ ਵਿਚ ਕੌਮ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪੈਸਾ ਤੇ ਤਾਕਤ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਉਲਝਾ ਕੇ, ਭੁਚਲਾ ਕੇ, ਗੁਮਾ ਕੇ ਕਰ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੇਠਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮਾਫ਼ੀਆ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕਲੱਬਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। 

ਥਰਡ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਵੱਡੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਂਦਾ, ਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰਨਮਾਸੀਆਂ ਨੂੰ “ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਦਿਹਾੜੇ” ਵਜੋਂ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹੋਈ ਹੈ। 2003 ਵਿਚ ਇਕ ਕੈਲੰਡਰ ਰਾਹੀਂ ਚਾਲਾਕੀ ਨਾਲ ‘ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ’ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾ ਵਗ਼ੈਰਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪੁਰਬ ਗਰਦਾਨ ਕੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕੁਝ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਾਸਾਨੀ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਅਲੰਬਰਦਾਰ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਵੀ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨਾਲ ਇਕ ਨਵਾਂ ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਮਤ ਦਾ ਭਾਈ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ (ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ)।


ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੇ ਸਚਮੁਚ ਜੀਵਨ ਬਦਲਿਆ

ਇਸ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਇਕ ਸਿਫ਼ਤ ਤਾਂ ਮੰਨਣੀ ਪਵੇਗੀ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹੈ; ਸਾਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਵਿਚ ਨਾਮ, ਭਗਤੀ, ਪਿਆਰ, ਮਿਠਾਸ, ਨਿਮਰਤਾ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਉਥੇ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਨਫ਼ਰਤ, ਗੁੱਸਾ, ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ, ਠੱਗੀ, ਬੇਈਮਾਨੀ, ਹਮਲੇ, ਲੜਾਈਆਂ, ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ, ਕਾਮ ਤੇ ਵਿਭਚਾਰ ਤੇ ਕੰਜਰਪੁਣਾ, ਪਾਪ, ਕੂੜ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ; ਅਤੇ, ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਉਹ ਧਮਕੀਆਂ, ਹਮਲੇ, ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਬੋਲੀ, ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ, ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸੜ-ਗਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਤੇ ਡਾ ਦਿਲਗੀਰ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਨੂੰ ਧਮਕਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਕਾਲਾ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਾ, ਜਿਊਣਵਾਲਾ, ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਰਾਗੀ ਤੇ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧੂੰਦਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਜੰਗ ਛੇੜੀ ਹੋਈ ਹੈ; ਅਤੇ, ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੱਗਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਦੋ ਵਾਰ ਨੱਕ ਭੰਨਾ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਇੰਞ ਹੀ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀ ਕਿਤੇ (ਧਨਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੱਲੀ ਝਿੱਕੀ, ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਬੜੂੰਦੀ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ਿਕਾਗੋ, ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਿਹੋਵਾ) ਰੇਪ ਅਤੇ ਉਧਾਲੇ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਤੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਹੜਪਣ ਦੇ, ਕਿਤੇ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਦੇ; ਯਾਨਿ ਇਸ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਚਰਿਤਰੋਪਾਖਯਾਨ ਵਰਗਾ ਜੀਵਨ ਜੀਅ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੋ, ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਨੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਦੇਣ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਧਮਕੀਆਂ,  ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ, ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਨਹੀਂ, ਇਕ ਵੀ ਘਟਨਾ ਅਜਿਹੀ ਨਹੀਂ –- ਇਹ ਸਭ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਹੀ ‘ਮਹਾਨ’ ਦੇਣ ਹੈ।